Pul-kredit siyosatiga iod nazariy qarashlar

1. 
   Pul-kredit siyosatiga iod nazariy qarashlar.
   

Monetar siyosat - muomaladagi pul massasini tartibga solish orqali narxlar barqarorligi, inflyatsiya, real ishlab chiqarish hajmi va iqtisodiy o’sishni mustahkamlashga yo’naltirilgan barcha chora-tadbirlar yig’indisi . Umumdavlat iqtisodiy siyosatining tarkibiy va ajralmas qismi sifatida monetar siyosat mamlakat iqtisodiyotida muhim o’rinni egallab kelganligi allaqachon jahon tajribasida isbotlangan. U hozirgi paytda ham iqtisodiyotda o’z samarasini bermoqda. Shu bois jahon bank amaliyotida, jumladan, O’zbekistonda ham monetar siyosatga iqtisodchi-olimlar, mutaxassislar va hukumat tomonidan alohida e’tibor beriladi. O’z navbatida, monetar siyosat to’g’risidagi etakchi nazariyalarning mazmuni va mohiyatini atroflicha o’rganmasdan, uning ilmiy asoslangan asosiy yo’nalishlarini ishlab chiqish, qolaversa, taktikasi va strategiyasini aniq belgilab olish mumkin emas. Hozirgi paytda jahon iqtisodiy adabiyotida monetar siyosatning nazariy va amaliy masalalari to’g’risida turli nazariyalar mavjud bo’lib, ular o’z mazmuniga ko’ra bir-biridan farq qiluvchi turli oqimlarga birlashib ketgan. Ana shu oqimlar majmuida monetarizm va keynschilik oqimini, shubhasiz, ushbu sohadagi eng yirik va eng yetakchi g’oyaviy yo’nalish sifatida ajratib ko’rsatish mumkin. Ushbu ta’limotlarning paydo bo’lishi, asosiy qoidalari va ularning mazmunidagi ziddiyatlar hususidagi masalalar jahonning ko’plab taniqli va zamonaviy iqtisodchi olimlari hamda mutaxassislari tomonidan o’rganib chiqilgan. Zamonaviy xorijlik olimlardan S.R.Moiseev, E.Dolan, R.Dornbush, K.Makkonnell, K.Kempbell, L.Harris, G.Menkyu, F.Mishkin, L.Abalkin, O.Lavrushin, V.Geraenko, V.Usoskin, B.Irishev va boshqalarning qo’shgan hissalarini e’tirof etmoq lozim. Monetar siyosatning qator nazariy va amaliy masalalari mamlakat Prezidenti I.A.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan g’oya va mulohazalarda, Shuningdek, respublikamiz iqtisodchi - olimlari va mutaxassislaridan - A.Vahobov, T.Qoraliev, M.Nurmuratov, O.Namozov, T.Bobakulov, Z.Holmahmadov, S.Norqobilov, M.Mo’minov, R.Shomurodov va boshqalarning ilmiy asarlarida yoritilgan6 . Pulga bo’lgan talab, pul taklifi, monetar siyosatning maqsadlari va ko’rsatkichlarini tanlash hamda ularni hozirgi zamon talablariga moslab amalda to’g’ri qo’llash masalalarini chuqur o’rganish maqsadga muvofiqdir. Pul-kredit siyosatning asosida pul nazariyasi yotadi. Uzoq davrlardan beri pul-kredit siyosatining muammolari va uning bozor sharoitidagi roli bo'yicha iqtosodchilar tomonidan diskussiya qilinib kelinmoqda. Bunga sabab pul nazariyasi to'g'risida ikki xil yirik qarash mavjudligidir: bir tomondan zamonaviy keynscha pul kredit konsepsiyasi, ikkinchi tomondan esa zamonaviy monetarizm konsepsiyalaridir. Zamonaviy keynschilar va monetaristlar xam iqtisodiyotdagi pul massasi va uning pul-kredit siyosati ta'sirida o'zgarishini milliy iqtisodiyotga sezilarli darajada ta'sir ko'rsatadi deb hisoblaydilar. Lekin ular bu xolatni xar xil baholaydilar. Keyns konsepsiyasi nuqtai nazardan, pul-kredit siyosatni tartibga solishning asosi sifatida foiz stavkasi hisoblanadi. O'z navbatida, monetaristlar nuqtai nazardan esa, buning asosi deb pulga bo'lgan talab va taklifni qo'yadilar. Keyns tarafdorlari shunday xisoblaydilarki, bozor iqtisodiyoti nobarqaror tizimni namoyish qiladi. Shuning uchun davlat iqtisodiyotni tartibga solishda xar xil instrumentlardan, shu jumladan moliyaviy va pul kredit intrumentlaridan faol foydalanishi kerak. Pul-kreditni tartibga solish mexanizmi quyidagi tarzda amalga oshiriladi. Foiz stavkasini pasayishi yoki ko'tarilishi pul taklifining o'zgarishiga sabab bo'ladi va o'z navbatida investitsiya talabini o'zgarishiga olib keladi. Keynsianslar pul talifi va milliy maxsulot darajasi o'rtasidagi bog'liqlik juda yuqori deb xisoblaydilar. Markaziy bank pul-kredit siyosatini amalga oshirishda to'liq iqtisodiy ma'lumotlarga ega bo'lishi kerak. Keyns ishlab chiqqan pulga bo’lgan talab nazariyasi likvidlikka ixlos qo’yish nazariyasi nomini oldi. Ushbu nazariya ham nima uchun odamlar qo’llarida pulni saqlaydilar? degan masalani o’rganadi. Kembrij maktabi vakillarining pulga bo’lgan talab boylikning zahirasi bilan aniqlanadi va u daromadga proporsional degan fikrdan farqli o’laroq, Keyns, pulga bo’lgan talab foiz stavkasiga ham bog’liq, deb hisoblaydi. Keyns, pulga bo’lgan talab nafaqat daromadga emas, balki foiz stavkasiga ham bog’liq, degan hulosaga kelgan. Bu esa uning funksiyasining Fisher tomonidan ilgari surilgan pulga bo’lgan tablabga foiz stavkasi hech qanday ta’sir qilmaydi degan, pulga bo’lgan talab tenglamasidan keskin farq qiladi. O’z navbatida, Keyns pulga jamiyatdagi boyliklarning bir turi sifatida qaradi. Uning fikriga ko’ra, ho’jalik sub’ektlarini o’z aktivlarining ma’lum qismini pul shaklida saqlashlari, ularning likvidlik hususiyatlarini qay darajada baholashlariga bog’liq. Odamlar odatda, eng likvidli portfelni tanlaydilar va binobarin, bu ular tomonidan pulga bo’lgan talabni anglatadi. Shu sababli, Keyns o’zining pulga bo’lgan talab nazariyasini "likvidlikka ihlos qo’yish" nazariyasi deb atadi. Shuningdek, Keyns pulga bo’lgan talab nazariyasining markaziga foiz stavkasini qo’ydi. Bu pulga bo’lgan talabning chayqov omilida o’zining yaqqol ifodasini topdi. Bu qaqida horijlik taniqli olimlardan professor F.Mishkin shunday ta’kidlaydi: "Biroq aholining qo’lida qancha miqdorda pul bo’lishi kerakligini pulga bo’lgan talab to’g’risidagi nazariya orqali ham hisoblash mumkin. Ushbu nazariyaning eng muhim xususiyati shundan iboratki, bunda pulga bo’lgan talab foiz siyosatiga bog’liq emas" . Keynschilik konsepsiyasi, asosan, o’tgan XX asrning 30-40- yillarida yaxlit g’oyaviy oqim sifatida to’liq shakllandi va u makroiqtisodiy nazariyada hamda davlat iqtisodiy siyosatining dasturlarida bosh o’rinni egallab olgan edi. Uning asoschisi - XX asrning eng mashhur iqtisodchilaridan biri Buyuk Britaniyalik iqtisodchi Jon Meynard Keyns edi . Umuman, Keyns va uning tarafdorlarining qarashlari XX asrning 70- yillarigacha eng keng tarqalgan va mashhur nazariya bo’lib qoldi. Ayniqsa, XX asrning 60-yillarida AQSHda yuz bergan iqtisodiy yuksalish yetti yildan ortiq davom etdi. Bunday uzoq davom etgan inqirozsiz rivojlanish, Keyns nazariyasi uzoq muddatli rivojlanishni kafolatlaydigan, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning yuqori darajada samaradorligini ta’minlaydigan nazariya, degan fikrning keng miqyosda tarqalishiga sabab bo’ldi. Jon Meynard Keyns "Bandlilik, foiz va pulning umumiy nazariyasi" (1936 yil) nomli o’zining mashhur kitobida pulning aylanish tezligining doimiyligi to’g’risidagi klassik yondashuvdan voz kechdi va asosiy e’tiborni foiz stavkasining ta’siriga qaratgan holda pulga bo’lgan talab nazariyasini ishlab chiqdi. Keyns ishlab chiqqan pulga bo’lgan talab nazariyasi likvidlikka ihlos qo’yish nazariyasi nomini oldi. Ushbu nazariya ham nima uchun odamlar qo’llarida pulni saqlaydilar degan masalani o’rganadi. Kembrij maktabi vakillarining pulga bo’lgan talab boylikning zahirasi bilan aniqlanadi va u daromadga proporsional degan fikrdan farqli o’laroq, Keyns, pulga bo’lgan talab foiz stavkasiga ham bog’liq, deb hisoblaydi. Keyns, pulga bo’lgan talab nafaqat daromadga emas, balki foiz stavkasiga ham bog’liq, degan hulosaga kelgan. Bu esa uning funksiyasining Fisher tomonidan ilgari surilgan pulga bo’lgan tablabga foiz stavkasi xech qanday ta’sir qilmaydi degan, pulga bo’lgan talab tenglamasidan keskin farq qiladi. O’z navbatida, Keyns pulga jamiyatdagi boyliklarning bir turi sifatida qaradi. Uning fikriga ko’ra, ho’jalik sub’ektlarini o’z aktivlarining ma’lum qismini pul shaklida saqlashlari, ularning likvidlik hususiyatlarini qay darajada baholashlariga bog’liq. Odamlar odatda, eng likvidli portfelni tanlaydilar va binobarin, bu ular tomonidan pulga bo’lgan talabni anglatadi. Shu sababli, Keyns o’zining pulga bo’lgan talab nazariyasini "likvidlikka ihlos qo’yish" nazariyasi deb atadi. Shuningdek, Keyns pulga bo’lgan talab nazariyasining markaziga foiz stavkasini qo’ydi. Bu pulga bo’lgan talabning chayqov omilida o’zining yaqqol ifodasini topdi. Ma’lumki, monetar siyosat nazariyasida markaziy o’rinni foiz stavkasi pulga bo’lgan talabga ta’sir etadimi, agar ta’sir etsa, qay darajada, degan masala egallaydi. Bu hususida juda ko’p olimlar o’z fikrlarini aytganlar. Jumladan, I.Fisher foiz stavkasi pulga bo’lgan talabga ta’sir etmaydi, u daromadga bog’liq, degan hulosaga kelgan. Kembrij maktabining olimlari esa foiz stavkasi nominal yalpi ichki mahsulotga proporsional, deb hisoblashgan. Ammo, J.Keyns kembrijcha yondashuvni rivojlantirib, foiz stavkasi pulga bo’lgan talabga sezilarli darajada ta’sir qiladi, degan hulosaga kelgan. Umuman, Keyns tadqiqotlarida foiz stavkasining o’sishi bilan pulga bo’lgan talab pasayadi, degan hulosa ilgari suriladi. Keyns fikricha, pul massasining o’zgarishi foiz stavkasiga bevosita ta’sir qiladi . Miqdoriylik nazariyasi bo’yicha yalpi daromadning ma’lum darajasida aholining qo’lida qancha pul bor degan savol qo’yiladi. Shuning uchun u amalda pulga bo’lgan talab nazariyasi hisoblanadi. Fisherning pulga bo’lgan talabning miqdoriylik nazariyasiga muvofiq pulga bo’lgan talab mutlaq daromadning funksiyasi hisoblanadi va foiz stavkasi pulga bo’lgan talabga ta’sir etmaydi. O’z navbatida, Fisher "pulga bo’lgan talab, birinchidan, ma’lum miqdordagi YAIM (RY) doirasidagi bitimlar hajmi bilan va ikkinchidan, odamlarning bitimlarni amalga oshirishlari bog’liq bo’lgan iqtisodiyotdagi kredit institutlari tomonidan aniqlanadi, bu esa pulning aylanish tezligini aniqlaydi" degan hulosaga keldi. Kembrijning olimlari pulga bo’lgan talabning bitimlar hajmiga va institutsional omillarga bog’liqligini o’rganishning o’rniga, ma’lum holatlarda odamlar qo’llarida qancha miqdorda pul ushlab turishni hoqlaydilar degan savolni qo’ydilar. Kembrij maktabi iqtisodchilari odamlarning qo’llarida pul ushlab turishlariga asos bo’luvchi pulning ikkita hususiyatini: almashuv vositasi va boylikni saqlash vositasini ajratib ko’rsatishdi. O’z navbatida, Irving Fisher va Kembrij guruhi pulga bo’lgan talab nominal daromadga proporsional, degan pulga bo’lgan talabning klassik yondashuvini ishlab chiqdilar. Biroq ularning yondashuvlari muayyan darajada bir-biridan ajralib turadi: agar, Fisher texnologik omillarga asosiy e’toborni qaratib va qisqa muddatli davrlarda foiz stavkasi ta’sirida pulga bo’lgan talabning har qanday imkoniyatlarini inkor qilgan bo’lsa, Kembrij yondashuvida asosiy e’tibor yakka tartibdagi iste’mol tanloviga qaratilgan va foiz stavkasining ta’siri ham e’tibordan chetda qolmagan. O’z navbatida, pulga bo’lga talab YAIM va pul massasi o’rtasidagi miqdoriy bog’lanishdan foydalanish orqali ham aniqlash mumkin. Faraz qilaylik, boshqa shartlar teng bo’lgan sharoitda YAIM deflyatori 14,9 foiz va YAIM real o’sishi 6,9 foiz miqdorida belgilangan bo’lsin. Ushbu shartli misolimizda pul massasi (1,149x1,069)x100-100=23,4 foizga o’sadi. Demak, Markaziy bank monetar siyosatning maqsadli ko’rsatkichlari muvozanatini ta’minlash maqsadida iqtisodiyot uchun yil davomida pul taklifini 23,4 foizga oshirishi mumkin. Amerikalik iqtisodchi Irving Fisherning 1911 yilda nashr qilingan "Pullarning harid quvvati" - (I.Fisher "The purchasing Power of Money") nomli kitobida keltirilgan. Fisher ushbu asarida umumiy pul miqdori M (pul massasi, pul taklifi) hamda ishlab chiqarilgan pirovard tovarlar va hizmatlarni sotib olishdagi yalpi harajatlar (RxY) o’rtasidagi bog’liqlikni tadqiq qilgan. Bunda, R - baholar darajasi; Y - yalpi ishlab chiqarish. Bu erda (M) va (RxY)larni bog’lovchi o’zgaruvchini pulning aylanish tezligi - (V) deb aytiladi. Pulning aylanish tezligi (V) yalpi harajatlarning pul massasiga nisbati sifatida aniqlanadi: ( M PxY V  ) 11 Masalan, agar yil davomida nominal yalpi ichki mahsulot (YAIM) 5 trln. dollarga, pul taklifi 1 trln. dollarga teng bo’lsa, pulning aylanish tezligi 5 martaga teng bo’ladi. Bu esa o’rtacha statistik dollar pirovard tovarlar va hizmatlarni sotib olish uchun 5 marta foydalanganligini anglatadi. Almashuv tenglamasi nominal daromad, pul miqdori va ularning aylanish tezligini ifodalaydi: MxV  PxY (2) Almashuv tenglamasidan ko’rinadiki, yil davomida pul aylanish tezligining pul miqdoridagi ko’paytmasi nominal daromadga (ya’ni yil davomida sotib olingan tovar va xizmatlarning nominal qiymatiga) teng bo’lishi kerak. Ushbu tenglamadan pul miqdorining (M) o’zgarishi YAIMning u yoki bu tomonga o’zgarishiga olib keladimi, degan savol tug’ilishi mumkin. (M)ning o’sishi pul aylanish tezligining kamayishi hisobiga kompensatsiya bo’lishi mumkin. Shunda tenglik (MxV) va (PxY) o’zgarmasdan qoladi. Fisherning fikricha iqtisodiyotda pul aylanish tezligini kredit institutlari aniqlaydi. Agar, odamlar qilayotgan haridlari uchun qisob cheklari va kredit kartochkalari orqali to’lovlarni amalga oshirsalar, naqd pullar to’lovda kamroq ishlatilib, pul aylanish tezligi oshadi va aksincha. I. Fisher institutsional va tehnologik omillar pulning aylanish tezligiga juda sekin ta’sir qiladi, Shuning uchun qisqa muddatli davrda pulning aylanish tezligini doimiy deb hisoblash mumkin, deydi. Shuningdek, Fisherning qisqa muddatli davrda pulning aylanish tezligi doimiy degan tahmini almashuv tenglamasini pulning miqdoriylik nazariyasiga aylantirdi. Chunki bunga ko’ra, nominal YAIM mutlaq ravishda pul massasining tebranishlari orqali aniqlanadi. Klassiklar, Shuningdek, I.Fisher ham ish qaqi va baholarni mutlaqo egiluvchan deb hisoblashgan. Shuning uchun ular yalpi ishlab chiqarish (Y) to’liq bandlilik darajasida iqtisodiyotning soqlom rivojlanishi sharoitida o’zgarmasdan qoladi, deb hisoblashgan. Ular almashuv tenglamasida (Y) ni ham qisqa muddatli davrda doimiy deb hisoblashgan12. Pulning miqdoriylik nazariyasiga ko’ra, agar (M) ikki qissa oshsa (P) ham ikki qissa oshishi kerak. Klassik iqtisodiy maktab iqtisodchilarining nuqtai nazaridan qaraganda pulning miqdoriylik nazariyasi baholar darajasining tebranishini tushuntirishga imkon beradi: baholar darajasi o’zgarishi faqat pul massasi hajmining tebranishi tufayli yuzaga keladi. Umuman, XX asrning 70-yillarida keynschilar maktabining inqirozi kuzatildi. Iqtisodiy fanda neoklasssik yo’nalish, shu jumladan, uning zamonaviy shakli - monetarizm yetakchi o’ringa chiqdi. Ma’lumki, monetarizm iqtisodiyotni monetar siyosat vositalari orqali va baholar yordamida tartibga solishga ustuvor darajada ahamiyat beradigan, muvozanatlashgan tizim sifatida qaraydigan nazariyadir. Ma’lumki, o’tgan XX asrning 70-yillariga kelib, rivojlangan davlatlarning iqtisodiyotida shunday holatlar yuzaga keldiki, bu holatlarning tub sabablarini Keyns nazariyasining qoidalari doirasida tushuntirib berish mumkin emas edi. Chunki, iqtisodiy pasayish va ishsizlikka qarshi kurash chora-tadbirlari inflyatsiyaga qarshi siyosatga zid kelib qolgan edi. Jumladan, 1960-1973 yillarda AQSH yalpi milliy mahsulotining o’rtacha yillik o’sishi 4,1 foizni tashkil etgan bo’lsa, 1974-1981 yillarda atigi 2,7 foizni teng bo’ldi. O’z navbatida, 1979 yilda ichki baholar o’sishining umumiy sur’ati 12,1 foizni tashkil etgani holda ishsizlik iqtisodiy faol aholining 8 foizidan ortiqroq qismni tashkil qildi . Shuningdek, 1970-1980 yillarda boshqa rivojlangan davlatlar kabi AQSH iqtisodiyotida ham nobarqaror iqtisodiy o’sish, to’lov balansi va byudjet taqchilligi hamda inflyatsiya va ishsizlik darajalarining o’sishidek bir qator jiddiy makroiqtisodiy va moliyaviy muammolar ko’ndalang bo’lib qoldi. Xususan, o’tgan asrning 70-80-yillari oxirida sanoat jihatdan rivojlangan ko’pchilik mamlakatlar bir qator jiddiy makroiqtisodiy va moliyaviy muammolarga duch keldi. Ushbu davrda byudjet taqchilligining sezilarli darajada o’sishi inflyatsion jarayonlarni kuchaytirib, nobarqaror iqtisodiy o’sishni yuzaga keltirgan edi. Ayniqsa, byudjet taqchilligi quyidagi davlatlarda yuqori sur’atlarda o’sdi. Jumladan, 1976 yilda byudjet taqchilligi YAIMga nisbatan Italiyada-11,3 foizni, Irlandiyada-10,1, Portugaliyada-10,5, Buyuk Britaniyada-5,7, YAponiyada5,5, Avstriya va Avstraliyada-4,7 foizni, AQSHda va YAngi Zelandiyada-4,4 foizni, Kanadada-3,1, Germaniyada-2,8 foizni tashkil etgan edi. Ushbu davlatlar amalga oshirgan qator chora-tadbirlariga qaramasdan, byudjet taqchilligi 1976 yildagi o’rtacha 4,8 foizdan 1990 yilda 3,2 foizgacha pasaygan, holos . Ma’lumki, monetarizm iqtisodiyotni monetar siyosat vositalari orqali va baholar yordamida tartibga solishga ustuvor darajada ahamiyat beradigan, muvozanatlashgan tizim sifatida qaraydigan nazariyadir. N.Kaldorning fikriga ko’ra, monetarizm - bu "asosan bitta iqtisodchining favqulodda kuchli ishontirish qobiliyatiga ega bo’lgan iqtisodchi - professor Milton Fridmenning sa’yharakatlarining mevasidir" . Foiz stavkasining pulga bo’lgan talabga ta’siriga oid ilk tadqiqotlardan biri, AQSH iqtisodchisi Jeyms Tobin tomonidan amalga oshirilgan. U muomaladagi pullarni ikki qismga bo’lib, birinchisini transaksion, ya’ni kundalik ehtiyojlar uchun ishlatiladigan, ikkinchisini foydalanilmaydigan pullarga ajratgan. U transaksion pullarni daromadga proporsional, foydalanilmaydigan pul qoldiqlarini foiz stavkasi bilan bog’liq, deb hisoblagan . So’ngra J.Tobin 1922-1941 yillarda foydalanilmaydigan pul qoldiqlarining foiz stavkasi bilan o’zaro bog’liqligini tekshirib ko’rib, ushbu ko’rsatkichlar o’rtasidagi aniq aks ta’sirning guvohi bo’lgan va pulga bo’lgan talab foiz stavkasining o’zgarishiga bog’liq, degan hulosaga keldi . O’sha davrda D.Leyder, K.Bryunner, A.Meltser kabi olimlar tomonidan olib borilgan pulga bo’lgan talab to’g’risidagi qo’shimcha emperik tadqiqotlar ham J.Tobinning ushbu kashfiyotini tasdiqlaydi. Aslida foydalanilmaydigan pullar real hayotda transaksion pul qoldiqlari bilan ajralmasdir. Umuman, J.Tobin va uning safdoshlari pulga bo’lgan talab foiz stavkasining o’zgarishiga bog’liq, degan hulosaga kelishgan. Bizning nazarimizda foiz stavkasi pulga bo’lgan talabga, shuningdek, makroiqtisodiy va monetar ko’rsatkichlarga ta’sir qiladi. Aslida Markaziy bank pul taklifini o’zgartirish orqali pul massasi, inflyatsiya, valyuta kursi va bank tizimi likvidliligiga sezilarli darajada ta’sir ko’rsatadi. AQSH iqtisodiyoti misolidagi tadqiqotlar ham foiz stavkasining bir vaqtda pul massasi va inflyatsiyaga bevosita ta’sir qilishini ko’rsatmoqda. Fridmen qoidasiga ko’ra shunday deyilgan: "Optimal pul miqdorining yakuniy qoidasi shunday deflyatsiyaga erishish kerakki, qaysiki nominal protsent stavkasi nolga tenglashishi kerak". 1950-1960 yillar holati uchun M. Fridmen AQSH pul massasining nominal o’sish tempini yillik 2 foizda ushlab turishni ma’qul deb hisoblagan. Bu esa, o'z navbatida, tijorat banklari kredit emissiyasi hajmini sezilarli darajada oshirish imkonini bermaydi. Natijada, iqtisodiyot real sektori korxonalarining bank kreditlariga bo'lgan talabini qondirish, tijorat banklari kredit emissiyasi hajmini ko'paytirish yo'li bilan monetizatsiya koeffitsientining darajasini oshirish, ipotekali va istemolli kreditlash amaliyotlarini takomillashtirish yo'li bilan aholining to'lov qobiliyatini rag'batlantirish vazifalarini hal qilish imkonini bermaydi" . Hozirgi zamon keynschilari va monetarchilari ham ikki yirik nazariy oqim sifatida pul taklifining o’zgarishi nominal YAIMga ta’sir qilishini tan oladilar, ammo ular ushbu ta’sirga turlicha baho beradilar. Xususan, mazkur ta’sirning ahamiyati va mehanizmning o’zi: keynschilar nuqtai nazaridan qaraganda, monetar siyosat asosida ma’lum darajada foiz stavkasi bo’lishi kerak, monetarchilar nuqtai nazaridan qaraganda esa ushbu asos - pul taklifining o’zidir. Amalda Markaziy bank monetar siyosatning zamonaviy vositalaridan samarali foydalangan holda, jumladan, qayta moliyalash stavkasini o’zgartirish orqali, muomaladagi pul massasi hajmini istagan miqdorgacha o’zgartiradi. Davlat siyosatining eng asosiy maqsadi, keynschilarning qarashlariga ko’ra, mehnat resurslarining yuksak darajada bandliligini va ishlab chiqarishning maksimal darajada o’sish sur’atini ta’minlash bo’lsa, monetarchilar uchun asosiy vazifa baholarning va milliy pul birligining barqarorligini ta’minlashdan iboratdir. Shu sababli, monetarchilarning modellarida ishchi kuchi bozoridagi holat va ishlab chiqariladigan mahsulot hajmi tarkibiy omillar ta’sirida shakllanadi va shu sababli, iqtisodiy siyosat choratadbirlari yordamida o’zgarishi mumkin emas. Ana shunga asoslangan holda, ular konyunkturaning siklik tebranishlariga har qanday vositalar bilan barham berishga harakat qiladilar. Zamonaviy monetarizmning asosiy qoidalarih. Monetarizm shunday asoslaydiki, bozor iqtisodiyotini ichki barqaror tizim, deb hisoblaydi. Bozor iqtisodiyotidagi barcha salbiy holatlar davlatning iqtisodiyotga vakolatsiz aralashuvining natijasidir, ushbu aralashuvni minimum darajagacha pasaytirish kerak.

1. Pul omili (muomaladagi pul massasi) va nominal YAMM o’rtasidagi korrelyatsiya, investitsiya va YAMM o’rtasidagi korrelyatsiyaga nisbatan ancha uzviy bog’liq ekanligi kuzatildi. YAMM dinamikasi pul massasi izidan boradi. Monetarchilar shuni ta’kidlaydilarki, muomaladagi pul miqdori va milliy iqtisodiyot doirasida sotilgan tovarlar va hizmatlar hajmi o’rtasida ma’lum bir bog’lanish mavjud. Ushbu bog’lanish I.Fisherning almashuv tenglamasi yoki boshqacha qilib aytganda pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi orqali ifodalanadi: bunda, M - muomaladagi pul miqdori, V - pul aylanish tezligi, P - tovar va hizmatlarning o’rtacha baqosi, Q - ma’lum vaqt davrida milliy iqtisodiyot doirasida ishlab chiqarilgan tovarlar va hizmatlar miqdori. MxV  PxQ

2. Miqdoriy nazariya tarafdorlari pul aylanish tezligining doimiyligi to’g’risidagi qarashga ma’lum bir ma’noda yon bosish kerak, deb hisoblaydilar. Pulning miqdoriy nazariyasiga ko’ra, baholar darajasi muomaladagi pul miqdoriga proporsionaldir. Bunday sharoitda baholar darajasining o’zgarishi pul taklifining o’zgarishiga ma’lum bog’liqlikda bo’ladi. Pul taklifida YAMMning nominal hajmi o’rtasidagi sabab va oqibat bog’lanishi foiz stavkasi orqali amalga oshiriladi. Pul taklifining YAMMga ta’sir etish mehanizmi aslida yashiringan bo’lib, M.Fridmen ushbu mehanizmni "aktivlar portfeli" degan oraliq kategoriyani kiritgan holda tushuntiradi. Pul taklifining monetarcha tahlilidan kelib chiqadigan muhim hulosalardan biri shundaki, iqtisodiyotni barqaror tarzda rivojlantirib borish pul massasining bir tekis, doimiy sur’atda o’sib borishini ta’minlashni talab qiladi. Monetarchilar yuqorida bayon etilgan g’oyalarga asoslangan holda, Markaziy bank pul taklifini tartibga solish imkoniyatlariga ega, degan hulosaga keldilar.

2. 
   Kreditning to’lovligiga ko’ra turlari: bepul, arzon va qimmat kreditlar.