Pul bozori. Pul bozorida muvozanat. I kirish I bob pul bozori

2.3 Soliq-byudjetni takomillashtirish yo'llari va usullari siyosatchilar. 

Hozirgi 

vaqtda 

va 

kelajakda 

Rossiyada 

moliyaviy 

strategiyani 

shakllantirishning nazariy asoslari oqilona, \u200b\u200bmuvozanatli Keynsianizm 

bo'lishi  mumkin.  Ushbu  bosqichda  davlatning  iqtisodiyotga  bilvosita  aralashuvi 

chegaralarini kengaytirish kerak (ayniqsa soliqlarni tartibga solish sohasida). Bozor 

mexanizmi  barter  va  yuqori  soliqlar  bilan  bog'liq  to'lov  qobiliyatiga  ega  bo'lgan 

talabning  tor  chegaralarini  mustaqil  ravishda  ko'tarishga  qodir  emas.  Soliq 

imtiyozlarining  haddan  tashqari  yuqori  darajasining  o'rnatilishi  korxonalarni  soliq 

to'lashdan bo'yin tovlashning qonuniy va yarim huquqiy usullarini keng miqyosda 

izlashga undaydi. 

Ishlab chiqarishni rivojlantirish va daromad olishni rag'batlantiradigan soliq 

tizimi iqtisodiy o'sishning barqaror va sinovdan o'tgan omili hisoblanadi. Mamlakat 

siyosiy  rahbariyati  soliq  tizimini  tubdan  o'zgartirish  zarurligini  tan  oldi.  Rossiya 

Federatsiyasi  Hukumatining  2002-2003  yillarga  mo'ljallangan  ijtimoiy  siyosat  va 

iqtisodiy  modernizatsiya  sohasidagi  harakatlar  rejasida  ustuvor  vazifalar 

belgilangan.  Asosiy  makroiqtisodiy  siyosat  soliq  islohotidir.  Uning  maqsadlari 

birinchi marta muvozanatlashgan holda soliq yukini sezilarli darajada kamaytirish 

va  tenglashtirish  uchun  investitsiya  muhitini  yaxshilash  va  davlat  byudjeti 

profitsitiga  erishish  zarurligini  aks  ettiradi.  Shuni  ta'kidlash  mumkinki,  davlat, 

madaniyatli  tadbirkorlar  va  ko'pchilik  aholining  uzoq  muddatli  manfaatlarini 

muvofiqlashtirish vazifasi qo'yildi. 

Islohotning  qonunchilik  asoslari  -  Prezident  tomonidan  imzolangan  Soliq 

kodeksi (to'rt qismdan iborat ikkinchi qism) 2001 yil 1 yanvardan kuchga kirdi. 

Soliq  islohotlarining  yangi  bosqichi  boshlangan  paytgacha  mamlakatda 

shakllangan iqtisodiy va siyosiy sharoitlarni tahlil qilishga harakat qilamiz. Avvalo, 

biz  iqtisodiy  va  soliq  siyosatining  o'zaro  ta'sirining  xususiyatlarini  ta'kidlaymiz. 

Iqtisodiyotni  jonlantirish  soliq  bazasini  kengaytirishga,  soliqlarni  "haqiqiy"  pullar 

---

25 

 

bo'yicha to'plashni ko'paytirishga yordam beradi. Boshqa tomondan,  maqbul soliq 

tizimini joriy qilish ishlab chiqarish o'sishini rag'batlantiradi. 

So'nggi  2,5  yil  ichida,  hukumat  oxir-oqibat  to'lovlar  doirasini  buzishga 

muvaffaq  bo'ldi,  bunda  bir  rubl  byudjet  majburiyatlarini  bajarmaslik  3,5-4  rublni 

tashkil etdi. mamlakat iqtisodiyotida to'lovlarni amalga oshirmaslik. Bu mamlakatda 

soliq  yig'ishning  yaxshilanganligini  izohlashi  mumkin.  Rossiya  Federatsiyasining 

Soliqlar  va  yig'imlar  vazirligi  uchun  1999  yildagi  eng  muhim  voqea  byudjetning 

tushishi va "tirik" pul tushumlarining o'sishi boshlanishi edi. 1999 yilda jamlangan 

byudjetga  maqsadli  byudjet  va  davlat  byudjetidan  tashqari  jamg'armalari 

daromadlari  bilan  birga  1044,0  milliard  rubl  yig'ildi.  soliqlar  va  yig'imlar.  "Jonli" 

pul  shaklida  793,4  milliard  rubl  yoki  barcha  daromadlarning  76  foizi 

olingan. Amaldagi  soliq  siyosati  samarali  bo'ladimi  /  Moliya,  №  10,  2002,  2-

bet6 Federal  byudjetda  "jonli"  pul  tushumlarining  o'sish  sur'ati  byudjet 

daromadlarining umumiy yig'imi bo'yicha tegishli ko'rsatkichlardan oldinda edi. 

Boshqa  tomondan,  rublning  devalvatsiyasi,  xom  ashyoning  yuqori  eksport 

narxlari  emas,  balki,  avvalambor,  soliq  yukining  pasayishi,  davlat  xarajatlari  va 

amaldagi byudjet taqchilligi Rossiyada iqtisodiy tiklanishning asosiy sabablari edi. 

Bugungi  kunda  iqtisodchilar  davlat  soliq  siyosati  iqtisodiyotning  barqaror 

ishlashining  asosiy  omili  ekanligi  to'g'risida  yakdil  fikrda.  Iqtisodiy  tahlil  instituti 

tomonidan  olib  borilgan  tadqiqotlar  shunday  xulosaga  keldi:  eng  yuqori  o'sish 

sur'atlariga erishish uchun bozor iqtisodiyoti tizimida iqtisodiyotga davlat byudjeti 

yukining past ko'rsatkichlari bo'lishi kerak. 

Soliq  islohotlarining  yangi  bosqichini  amalga  oshirishning  muhim  sharti  - 

Rossiya  biznesi  ishtirokchilari  o'rtasida  ishbilarmonlik  etikasining  yangi 

me'yorlarini shakllantirish tendentsiyasi. 90-yillarda soliq to'lashdan bo'yin tovlash 

va aktivlarni chet elga eksport qilish biznes etikasi normasi deb hisoblangan. 

 

---

26 

 

Pul  bozorining  asosiy  vazifasi  pul  taklifi  va  taklifini  muvozanatlash  va  pul 

narxi sifatida foizlarning bozor darajasini shakllantirishdan iborat. 

Shuningdek,  pul  bozori  sotuvchilar  va  xaridorlar  o'rtasida  pul  resurslarini 

qayta taqsimlashdan iborat qayta taqsimlash funktsiyasini bajaradi. Bunday holda, 

xaridorning vazifasi, bunday resurslar uchun to'lovdan ortiqcha qo'shimcha daromad 

olish uchun qarzga olingan resurslarni samaraliroq investitsiya qilish (ishlatish). O'z 

navbatida,  xaridor  pul  bozorining  turli  vositalaridan  foydalangan  holda 

investitsiyalarning  rentabelligi  va  likvidligini  maqbul  darajasini  tanlashi  mumkin. 

Materialni  o'rganish  qulayligi  uchun  biz  maqolalar  pul  bozorini  quyidagi 

mavzularga ajratamiz: 

Pul  bozoridagi  muvozanat  pulga  bo'lgan  talab  ularning  taklifiga  teng 

bo'lganda o'rnatiladi, bunga bankning ma'lum foiz stavkasida erishish mumkin. Foiz 

stavkasi  daromad  bilan  bir  xil  yo'nalishda  o'zgarganda  pul  bozorida  muvozanat 

saqlanib  qoladi.  Masalan,  agar  iqtisodiyotda  daromadlar  ko'payib  ketsa,  bu  pulga 

bo'lgan  talabning  oshishiga,  natijada  foiz  stavkasining  oshishiga  olib  keladi,  bu 

holda  pulni  saqlashning  imkoniyat  narxi  oshadi  va  qimmatli  qog'ozlar  narxi 

pasayadi,  bu  pulga  spekulyativ  talabni  kamaytiradi,  sotib  olishni  ko'paytiradi 

firmalar  va  uy  xo'jaliklari  va  pul  bozorini  muvozanatda  saqlashga  imkon  beradi. 

Daromadning pasayishi bilan qarama-qarshi vaziyat yuzaga keladi. 

Iqtisodiyotda  pul  massasining  ko'payishi  bank  foiz  stavkasining  pasayishiga  olib 

keladi. 

Iqtisodiyotga hukumat ta'sirining eng keng tarqalgan usullaridan biri  bu pul 

bozoridagi  muvozanatni  muntazam  ravishda  buzadigan  Keyns  pul-kredit  siyosati 

deb nomlanadi. 

Ushbu bozorda to'rtta asosiy vosita mavjud: 

---

27 

 

G'aznachilik 

veksellari; 

veksellar 

(tijorat 

veksellari); 

tijorat 

hujjatlari; 

depozit sertifikatlari. 

G'aznachilik veksellari hukumat tomonidan barcha veksellarda bo'lgani kabi 

ma'lum miqdorda pul to'lash majburiyati sifatida chiqariladi. Ular nominal (nominal) 

qiymatga chegirma bilan beriladi. Hisob-kitob qarz berish vositasidir, lekin u foizlar 

va  kupon  stavkalarini  to'lamaydi.  Bu  shunchaki  to'lov  muddati  tugagandan  so'ng 

to'lanadigan nominal qiymatga ega, bu ko'pincha veksel chiqarilgan kundan boshlab 

uch oy ichida bo'ladi. 

Chiqarish  paytida  hosilning  haqiqiy  darajasi  chegirmaga  asoslangan  foiz 

stavkasi  asosida  aniqlanadi.  Masalan,  agar  davlat  qimmatli  qog'ozlari  bo'yicha 

amaldagi bazaviy stavka 10 ga teng bo'lsa, unda nominal qiymati 100 dollar bo'lgan 

uch  oylik  veksel  97,56  dollar  narxida  chiqariladi.  Bu  2,44  AQSh  dollarini  tashkil 

etadi, bu 97,56 dollar bo'lgan 2,5 (3 oydan ortiq) ga teng, bu esa o'z navbatida yillik 

hisobda 10 ta jami daromadni tashkil etadi. 

Qoida tariqasida hukumat doimiy ravishda G'aznachilik veksellarini chiqaradi 

va  ilgari  aytib  o'tganimizdek,  bu  unga  pulni  muomaladan  chiqarish  imkoniyatini 

beradi  (chunki  bunday  veksellarni  sotib  olgandan  keyin  banklarda  kredit  berish 

uchun  mablag  'kam)  yoki  ularni  muomalaga  kiritish  (hukumatlar  veksellarni 

qaytarib sotib olganda) banklar). 

Natijada,  faol  ikkilamchi  bozor  shakllanadi,  chunki  banklar  ushbu 

vositalardan o'z resurslari doimiy ravishda hech bo'lmaganda daromad olib kelishini 

ta'minlash  uchun  foydalanadilar.  Veksellar,  shuningdek,  yirik  institutsional 

investorlar  tomonidan  lotin  talablarini  qondirish  uchun  garov  sifatida  sotib  olish 

uchun  sotib  olinadi  (ushbu  fyuchers  mahsulotlari  bo'yicha  yo'qotishlarga  bardosh 

berish qobiliyatini tasdiqlovchi va). 

---

28 

 

Ushbu  veksellar  kompaniyalar  tomonidan  yana  tovar  va  xizmatlar  uchun 

to'lov qarzdorlik vositasi sifatida beriladi. Ushbu veksellar bank kafolati yoki aksepti 

ko'rinishida  qo'shimcha  ravishda  kreditga  layoqatliligini  tasdiqlovchi  hujjatlarni 

oladi.  Vekselni  qabul  qiladigan  kompaniya  vekselning  o'zida  juda  oz  miqdorda 

foydalanishi mumkin, ammo kerakli mablag'ni olish uchun vekselni boshqa bankka 

sotishi mumkin. Sotib oluvchi bank vekselni o'z vaqtida to'lamaslikning moliyaviy 

xavfi  tufayli  vekselni  nominal  qiymatiga  mos  chegirma  bilan  sotib  oladi. 

Diskontlarni  hisoblash  jarayoni  g'aznachilik  veksellariga  o'xshashdir,  ammo 

diskontlash  stavkasi  bitim  bilan  bog'liq  bo'lgan  risk  miqdorini  aks  ettiradi.Tijorat 

qog'ozi.Tijorat  qog'ozi  vekselga  o'xshaydi,  garchi  veksel  mustaqil  vosita  bo'lib, 

tijorat qog'ozi moliyalashtirish dasturining bir qismi sifatida chiqarilgan bo'lsa (ya'ni 

bitta nashr muddati tugashi bilan, ikkinchisi darhol beriladi). Aslida, tijorat qog'ozi 

qisqa  muddatli  bank  kreditlariga  alternativadir.  Shunga  ko'ra,  emitent  asl  qarzdor 

hisoblanadi  va  qarz  majburiyatlarini  uchinchi  shaxsga  yuklamaydi.Sertifikatlari 

Depozit  sertifikati  -  bu  depozitni  emitentga  joylashtirganligini  tasdiqlovchi  va 

savdoga  qo'yiladigan  sertifikat  bo'lib,  bank  tomonidan  individual  bank 

hisobvarag'iga omonat qo'yilganda beriladigan omonat daftariga o'xshaydi.  Ushbu 

shaklda  depozit  sertifikatini  berish  uni  o'tkazib  yuborishga  imkon  beradi.  U 

belgilangan  foiz  stavkasi  bilan  chiqariladi,  demak,  emitent  kelajakda  ma'lum  bir 

vaqtda  ushbu  vositani  nominal  qiymati  va  foizlari  bo'yicha  to'lash  majburiyatini 

oladi. Masalan, depozit sertifikati nominal qiymati 1 million dollar, foiz stavkasi 10 

va  bir  yillik  muddati  bilan  berilishi  mumkin.  Shuning  uchun,  muddat  tugagandan 

so'ng, 1 million plyus 100000 AQSh dollariga teng miqdor, ya'ni 1,1 million dollar 

to'lanadi.Bunday to'lovlar "asosiy plyus foizlari" deb ham nomlanadi. 

Bunday  egalik  huquqi  to'g'risidagi  guvohnomalar  ko'pincha  egasi  shaklida 

beriladi  (ya'ni  ular  ma'lum  bir  egasining  nomiga  ro'yxatdan  o'tkazilmaydi)  va  shu 

tariqa  ikkilamchi  bozorda  ularning  yakuniy  qiymatiga  qadar  chegirma  bilan,  ya'ni 

1,1 million dollarga sotilishi mumkin. Veksellarda bo'lgani kabi, chegirma miqdori 

ham  muddat  tugashiga  qadar  qolgan  vaqtni  va  bank  bozorida  amaldagi  foiz 

---

29 

 

stavkalarini  aks  ettiradi.Pul  bozorining  asosiy  vazifasi  ijtimoiy  ishlab  chiqarish 

tarmoqlari  va  tarmoqlarini  shakllantirish  va  yo'nalishidir.  Iqtisodiy  hayot 

sub'ektlarining uchta guruhi o'rtasidagi pul oqimlari va vositalarining o'zaro ta'sirini 

pul  bozorining  institutsional  modeli  sifatida  tasvirlash  mumkin.Pul  bozorining 

institutsional modeli 

Ushbu modelda iqtisodiy agentlarning uchta guruhi o'zaro ta'sir qiladi: 

A)  kreditorlar  -  saqlangan  vaqtincha  bo'sh  mablag'larga  egalik  qiladiganlar.  Ular, 

avvalambor, oilaviy fermer xo'jaliklari, firmalar, davlat idoralari, organlari, xorijiy 

jismoniy 

va 

yuridik 

shaxslar; 

b)  qarz  oluvchilar  -  qo'shimcha  pul  resurslariga  vaqtincha  muhtoj  bo'lganlar; 

v) moliyaviy vositachilar. 

Qarz  beruvchilardan  qarz  oluvchilarga  yo'naltirilgan  pullarning  harakatini 

ko'rsatuvchi  o'qlar  va  ular  tomon  yo'naltirilgan  o'qlar,  bu  mablag'larni  qarz 

oluvchilarning vositalarining harakatini aks ettiradi. 

Model  asosida  va  ishtirokchilarning  ishtiroki  asosida  pul  bozorini  ikkita 

sektorga  bo'lish  mumkin:  to'g'ridan-to'g'ri  moliyalashtirish  sektori  va  bilvosita 

moliyalashtirish  sektori.  To'g'ridan-to'g'ri  moliya  sektori  pulni  sotuvchilar  va 

xaridorlar o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri aloqalarni aks ettiradi. Bu erda barcha bitimlar 

sotuvchilar  va  xaridorlarning  o'zlari  o'rtasida  kelishilgan.  Ular  brokerlar  va 

dilerlarning  xizmatlariga  murojaat  qilishganda  ham.  Ikkinchi  holda,  professional 

vositachilar  operatsiyalarni  amalga  oshirishni  jadallashtirish  va  ularning 

samaradorligini  oshirish  maqsadida  bozorning  yuqori  malakali  ishtirokchilari 

yordamida sof texnik funktsiyalarni bajaradilar, tomonlar nomidan ish yuritadilar. 

To'g'ridan-to'g'ri  moliya  sektori  ikkita  pul  oqimi  bo'yicha  ishlaydi:  kapital 

moliyalashtirish va naqd pul bilan qarz olish. Qimmatli qog'ozlar yordamida pulni 

xaridorlar investorlarning mablag'larini ularning aylanmasiga abadiy jalb qilishadi. 

Va qarz olish kanali ma'lum vaqt davomida mablag 'jalb qiladi. Buning uchun pul 

---

30 

 

xaridorlari  obligatsiyalar  va  shunga  o'xshash  boshqa  qarz  qog'ozlaridan 

foydalanadilar.Umuman  olganda,  to'g'ridan-to'g'ri  moliya  sektori  muhim  rol 

o'ynaydi. Iqtisodiy hayot sub'ektlari uchun ular qarz oluvchilarga aylanishadi, ushbu 

sektorning mablag'lari eng foydali qarzlarni tanlash imkoniyatlarini kengaytiradi va 

kreditlardan  foydalanish  narxlari  pasayadi.  Pul  sotuvchilarga  ishonchli  qarz 

oluvchini  tanlash  imkoniyati  beriladi,  bu  ularga  xavf-xatarni  oldini  olishga  imkon 

beradi  va  qarz  olish  bozorining,  shu  jumladan  moliyaviy  vositachilar  o'rtasidagi 

vaziyatning  og'irlashishi  ularni  narxlarni  pasaytirishga  va  xizmatlar  turini 

kengaytirishga majbur qiladi. 

Bilvosita moliyalashtirish sohasi bevosita moliyalashtirishni sezilarli darajada 

to'ldiradi,  qarz  beruvchilar  va  qarz  oluvchilar  o'rtasida  to'g'ridan-to'g'ri 

moliyalashtirish  kanallari  orqali  amalga  oshirib  bo'lmaydigan  aloqalarni  amalga 

oshirish  uchun  maxsus  mexanizm  yaratadi.  Xususan,  bilvosita  moliyalashtirish 

sohasining  afzalliklari  bu  katta  miqdordagi  mablag  'sarflashni  talab  qiluvchi 

aloqalarni amalga oshirish, kontragentlarni o'rganish uchun mos vaqt, professional 

tavakkalchilikni baholash va hk. 

Shu  asosda  ikkala  sektor  o'rtasida  ikkita  tendentsiya  mavjud:  bir  tomondan, 

pul  resurslari  va  ularni  taqsimlash  bo'yicha  raqobat  kuchaymoqda,  boshqa 

tomondan,  integratsiya  jarayonlari  va  interpenetratsiya  kuchga  kiradi.  Banklar, 

sug'urta  kompaniyalari,  pensiya  jamg'armalari,  kredit  kompaniyalari  va  boshqalar 

etakchi  moliyaviy  vositachilarga  aylanishdi,  ularni  ikki  guruhga  bo'lish  mumkin: 

banklar  va  bank  banklari.  Banklar  hal  qiluvchi  rol  o'ynaydi,  chunki  ularning 

vositachilik  faoliyati  bilan  ular  nafaqat  vaqtincha  bo'sh  mablag'larni  to'plashadi, 

balki  o'zlari  depozit  mablag'larini  yaratadilar  va  qarz  berish  jarayonida  sotadilar. 

Bundan  tashqari,  boshqa  barcha  moliya-kredit  tashkilotlariga  hisob-kitob-kassa 

xizmatlarini 

ko'rsatishda 

banklar 

ham 

bo'sh 

mablag'laridan 

vaqtincha 

foydalanadilar. 

---

31 

 

1. Pulni sotuvchilardan xaridorga o'tkazadigan vositalar turlari bo'yicha. Shu 

asosda  qarz  majburiyatlari  bozori  va  valyuta  bozori  ajralib  turadi.  Garchi  ushbu 

bozorlar o'zlariga nisbatan ish yuritsa-da, ammo mablag 'oqimiga xizmat qiladi, ular 

o'zaro chambarchas bog'liqdir. Masalan, tijorat banklari mablag'larni bir bozordan 

ikkinchisiga  osongina  ko'chirishga,  barcha  turlarini  sotib  olish  va  sotishga,  ularni 

qimmatli qog'ozlar va valyuta bozorlariga yanada joylashtirish uchun mablag'larni 

jalb qilish uchun depozit sertifikatlarini berish imkoniyatiga ega; 

2.  Pul  oqimlarining  institutsional  xususiyatlari  ortida.  Har  bir  pul  oqimini, 

agar  daromad  haqida  gapiradigan  bo'lsak,  ijobiy  pul  oqimi  sifatida  baholash 

mumkin, va agar u orqali mablag 'sarflansa, salbiy pul oqimi. Ikkalasining orasidagi 

farq  naqd  pul  oqimidir.  Naqd  pul  oqimlarining  institutsional  xususiyatlariga  ko'ra 

pul bozori uchta sektorga bo'linadi: fond bozori, bank kreditlari bozori va moliya-

kredit tashkilotlari xizmatlari bozori. 

Qimmatli  qog'ozlar  bozori  bankdan  tashqari  kapitalning  harakatini 

ta'minlaydi.  U  fond  birjasida  sotib  olinadigan  va  sotiladigan  aktsiyalar, 

obligatsiyalar, obligatsiyalar va boshqa o'rta va uzoq muddatli moliyaviy vositalar 

bilan  quvvatlanadi.  Rivojlangan  mamlakatlarning  fond  bozori  asosiy  va  aylanma 

mablag'larni  kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarishga  moliyaviy  sarmoyalarning 

asosiy manbaiga aylandi. 

3.  Pul  bozorida  sotib  olingan  mablag'larni  tayinlash  mezoniga  ko'ra  ikkita 

sektor  ajratiladi:  va.  Biz  ularning  pul  bozori  mexanizmi  ishlashi  tizimidagi  rolini 

ko'rib  chiqdik.  Pul  bozorining  klassik  tashkilotlari  tijorat  veksellari,  banklararo 

kreditlash,  ikkilamchi  bozorda  davlatning  qisqa  muddatli  majburiyatlari  bo'yicha 

operatsiyalarga aylandi.  

Xulosa 

 

---

32 

 

Pul    to`lov,  jamgarish  va  kiymat  o`lchovi  funktsiyalarini  bajaruvchi,  yukori 

likvidli tovardir. Pul tushunchasi vakatgina nakd pullar bilan cheklanib kolmasdan , 

uning  tarkibiy  elimentlari  likvidlilik  darajasi  tushib  borishiga  karab  agregatlarga 

ajratilgan.  Makroiktisodiy  taxlilda  e`tibor  ko`prok  M1  va  M2  agregatlariga 

karatiladdi. 

Pulga bo`lgan umumiy talab bitimlar uchun pulga talab, extiyotkorlik vajidan 

pulga talab va moliyaviy aktivlar uchun pulga talab yigindisidn iborat. 

Pulga bo`lgan talab xajmi YAIM (daromad) xajmi, baxolar darajasi, pulning 

aylanish tezligi va foiz stavkasiga boglik. 

Pul emissiyasi fakat Markaziy bank vakolatiga kirsada, tijorat banklari  xam 

kredit berib pul taklifini ko`paytirish kobiliyatiga ega. 

Tijorat banklarining pul taklifini keltirib chikarish imkoniyati majburiy zaxira 

normasini belgilash orkali tartibga solib turiladi. 

Umumiy  pul  taklifi  nafakat  joriy  xisoblardagi  mablaglardan,  balki  axoli 

ko`lidagi  nakd  pullardan  xam  tashkil  topadi.  Pul  taklifi  mikdori  majburiy  zaxira 

normasi, deponentlash koefitsenti va pul bazasi mikdoriga boglik. 

Maxsulotlar  bozoridagi  kabi  pul  bozorida  xam  pulga  bo`lgan  umumiy  talab 

va  taklif  muvozanat  nuktada  kesishadi.  Maxsulotlar  bozorida  muvozanat  nuktani 

narxlar tengligi asoslasa, pul bozorida esa bunday tenglikni foiz stavkasi bilgilaydi.i.  

Menimcha,  ushbu  kurs  mavzusi  bugungi  kunda  juda  dolzarb. Fiskal  siyosat 

iqtisodiyotni  davlat  tomonidan  tartibga  solishning  asosiy  vositalaridan  biri  bo'lib, 

Rossiyada  davom  etayotgan  iqtisodiy  inqiroz  sharoitida  milliy  iqtisodiyotni 

tiklashda muhim rol o'ynaydi. 

Iqtisodiyotning qiyin ahvoli, bir tomondan, ishlab chiqarishning pasayishini 

to'xtatish  va  ishlab  chiqarishni  rag'batlantirishga  qaratilgan  (masalan,  ishlab 

chiqaruvchilar uchun alohida soliq  imtiyozlari ko'rinishida), ularni iqtisodiyotning 

ayrim tarmoqlariga samarali investitsiya qilish uchun moliyaviy resurslarni safarbar 

qilishga yo'naltirilgan soliq-byudjet siyosatini belgilaydi. barcha ijtimoiy dasturlarni 

ushlab  turish,  mudofaa  xarajatlarini  kamaytirish  va  boshqalar.  Shunga  ko'ra, 

---

33 

 

iqtisodiyotning boshqa davlatga o'tishi bilan soliq-byudjet siyosatining yo'nalishlari 

o'zgaradi. 

So'nggi  paytlarda  moliya  tizimi  orqali  milliy  iqtisodiyotni  tartibga  solishda 

hukumatning  rolini  kuchaytirish  tendentsiyasi  kuzatilmoqda,  xususan,  davlatning 

ijtimoiy ta'minot dasturlariga sarflashi, o'rtacha daromad darajasi, sog'liqni saqlash, 

ta'lim va boshqalar. 

Shu bilan birga, Rossiyada iqtisodiy islohotlar boshlanganidan beri, hukumat 

korporativ  daromadlarga  juda  yuqori  soliq  solishni  joriy  etish  bo'yicha  muhim 

qadam qo'ydi, bu milliy iqtisodiyotning holatiga va uning tiklanishiga  salbiy ta'sir 

ko'rsatdi. Soya iqtisodiyotining faol rivojlanishi bunga javoban bejiz emas. Natijada, 

Rossiya  Federatsiyasi  hukumati  byudjetning  daromad  qismida  va  belgilangan 

daromadning yarmida to'plash imkoniyatiga ega emas. 

Shu  munosabat  bilan  Rossiya  Federatsiyasi  Hukumatining  soliq-byudjet 

siyosati  soliqqa  tortish  sohasida  ham,  davlat  xarajatlari  sohasida  ham  islohotlarni 

talab qiladi. 

Shunday  qilib,  ushbu  ishning  maqsadi  iqtisodiyotning  davlat  tomonidan 

tartibga solish usuli sifatida davlatning soliq-byudjet siyosatini har tomonlama ko'rib 

chiqishdir.  Birinchidan,  men  soliq-byudjet  siyosatining  kontseptsiyasini  ochib 

beraman, uning asosiy tarkibiy qismlarini ajratib ko'rsataman, jamiyatning iqtisodiy 

tizimiga  ta'sir  qilish  tamoyillari,  mexanizmlari  va  vositalarini  ta'riflayman. 

Ikkinchidan,  men  Rossiya  Federatsiyasida  joriy  soliq-byudjet  siyosatini  tahlil 

qilaman: mavjud soliq siyosatini isloh qilish zarurligining ob'ektiv sabablari, hozirgi 

vaqtda  Rossiya  Federatsiyasi  hukumati  tomonidan  amalga  oshirilayotgan 

o'zgarishlar, shuningdek, soliq-byudjet siyosati sohasidagi yanada takomillashtirish 

yo'llari ko'rsatib o'tilgan. 

Ushbu  asarni  yozishga  tayyorgarlik  ko'rish  jarayonida  men  ko'plab  adabiy 

manbalarni  o'rganib  chiqdim,  ularning  to'liq  ro'yxatini  kurs  loyihasining  yakuniy 

qismida  topish  mumkin.  Ammo,  menimcha,  Rossiyada  moliya  siyosatining 

---

34 

 

xususiyatlari  haqida  eng  batafsil  va  malakali  ma'lumotlarni  o'z  ichiga  olgan 

adabiyotlarni  ta'kidlashni  istardim.  Bular:  "Soliq  siyosatini  amalga  oshirish" 

maqolasi  /  Prognozlash  muammolari,  №  2,  2003,  45-57-betlar,  unda  Rossiya 

Federatsiyasida  zamonaviy  soliq-byudjet  siyosatining  asosiy  yo'nalishlari, 

shuningdek uni isloh qilish jarayonlari ko'rsatilgan; Mavjud soliq-byudjet siyosatini 

optimallashtirishning  mumkin  bo'lgan  usullarini  tavsiflovchi  "Soliq-byudjet 

siyosatining asosiy yo'nalishlari" / Moliya, № 8, 2002, 50-56-sonli maqola, Rossiya 

hukumati  islohotlar  jarayonida  olib  borishi  kerak  bo'lgan  maqsadlar  va  ularning 

mumkin  bo'lgan  oqibatlari;  "Amaldagi  soliq  siyosati  samarali"  /  Moliya,  2002  y., 

10-son,  24-32-betlar,  unda  Rossiyada  zamonaviy  soliq  siyosatining  xususiyatlari 

soliq-byudjet siyosatining asosiy tarkibiy qismlaridan biri sifatida ko'rib chiqiladi: 

soliq  tizimini  isloh  qilish  jarayonlari  va  ular  ta'sir  ko'rsatadigan  iqtisodiyotdagi 

o'zgarishlar.  jarayonlar,  shuningdek,  Rossiya  Federatsiyasida  soliq  tizimining 

samaradorligini oshirish, yanada takomillashtirish usullari.