183
Ochlik, chanqoqlik va jinsiy mayl kabi holatlar organizm uchun muhim
ahamiyatga ega bo’lganligi sababli, odatda “birlamchi drayv” deb hisoblanadi.
2.
Bixevioristik talqinlar – o’rgatish (o’qitish) jarayonida orttirilgan ichki
turtkilarga suyanadi. Masalan, pulga ega bo’lishdek motivasion moyillik.
Ochlik va chanqoqlik singari “birlamchi drayv (boshqarish, undash)” holatlar
pullar bilan assosiasiyalanishi sababli, biz ishga nisbatan yo’naltirilgan yuqori
motivasiyani sezamiz.
3.
Psixologik talqinlar – aniq harakatlarga bizni undovchi “birlamchi
drayv” konsepsiyasi insoniyat xulq-atvorini undaganda murakkab turlarini
tushuntirishda ham dolzarb bo’lib qolaveradi. Ichki murakkab ehtiyojga erishish
motivasiyasi affiliasiya yoki A. Maslou bo’yicha o’zini ro’yobga chiqarish misol
bo’la oladi”.
Adabiyotlarda motivasiyaga oid nazariyalar, asosan, ikkita toifaga
ajratiladi:
mazmuniy;
jarayoniy.
Motivasiyaning mazmuniy nazariyalari birinchi navbatda insonlarni
harakatga undovchi ehtiyojlarini aniqlashga harakat qiladi, aynan unda ishning
hajmi va mazmuni aniqlanadi. Motivasiyaning zamonaviy mazmuniy
konsepsiyalariga asos solinishi, asosan, A. Maslou, F. Gersberg, D.
Makelland larning ishlari bilan bog’liq.
Mashhur nemis sosiologi Maks Veber XIX asr boshlarida biznesdagi
holatni tahlil etar ekan, biznes odobi masalasida mufassal to’xtalib o’tgan.
Biznesning mohiyatini tushunib yetgan holda u: “Trubinalardan tutun chiqishi
uchun foyda olinishi zarur”, – deb ta’kidlagan. Bu yerda u tadbirkorlar
faoliyatidagi ikki yo’nalishni ajratib ko’rsatadi:
usiz ishlab chiqarish mavjud bo’lmaydigan oqilona foydaga intilish;
“boylikka intilish”.
M. Veber ikkinchi yo’nalishni biznes emas deb ta’kidlaydi. “Bunday
intilish ofisiantlar, vrachlar, rassomlar, yengil tabiatli kishilar, askarlar,
qimorboz va gadoylarda uchraydi va to’liq ishonch bilan u barcha davr va
mamlakatlarning barcha aholi guruhlari va alohida shaxslariga xos bo’ladi”.
Motivasiyaning mazmuniy nazariyalari odamlar xulqini belgilovchi
ehtiyojlar va unga bog’liq omillarga asoslanadi. Jarayoniy nazariyalar
motivasiyani boshqacha tarzda o’rganadi. Ularda inson qanday qilib aniq bir
xulq to’rini tanlashi tahlil qilinadi. Jarayoniy nazariyalar asoschilari ehtiyojlar
mavjudligi to’g’risida bahslashmaydilar, balki odamlar xulqi ehtiyojlar
bilangina emas, balki psixologik jarayonlar bilan aniqlanadi, deb hisoblashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: