"psixologiya"

5– guruh uchun tarqatma material.  
Modellashtirish metodi kuzatish, so’roq, eksperiment yoki boshqa usullar 
yordamida  o’rganilayotgan  xodisaning  tub  mohiyati  ochilmagan  sharoitlarda 
qo’llaniladi.  Bunda o’sha xodisaning umumiy xossasi yoki asosiy parametrlari 
modellashtirilib, o’sha  model asosida tadqiqotchini qiziqtirgan jihat o’rganiladi 
va xulosalar chiqariladi.  
Modellar texnik,  mantiqiy,  matematik yoki kibernetik bo’lishi mumkin.  
Matematik  model  asosida  o’rganilgan  xodisaga  mashhur  tadqiqotchilar  Veber-
Fexnerlarning  sezgirlikning  quyi  va  yuqori  chegarasini  aniqlashga  qaratilgan 
matematik formulasi va shu asosda to’plangan ma’lumotlar taxlilini misol qilish 
mumkin.    Mantiqiy  modellar  yordamida  ko’pincha  inson  aqli  va  tafakkuri 
jarayonlari  va  qonunlarini  hisoblash  mashinalari  ish  prinsiplari  bilan  qiyoslash 
orqali  tuzilgan  g’oyalar  va  simvollar  ishlatiladi.    Kibernetik  modellashtirishda 
esa  g’oyalar  psixologiyasini  EHM  dagi  matematik  programmalashtirish 
tamoyillariga  moslashtirish  nazarda  tutiladi.  Hozir  ko’pgina  murakkab  shaxs 
xususiyatlari  ham  programmalashtirilgan  bo’lib,  ular  algoritmlar  asosda  qisqa 
fursatda  ko’pgina  sifatlarni  ko’plab  parametrlar  nuqtai  nazaridan  hisoblab 
natijalarni  umumlashtirishga  imkon  bermoqda.    Ko’pincha  matematik  o’yinlar 
g’oyasi  odamlar  o’rtasidagi  o’zaro  munosabatlar  sohasini  o’rganishda  ham 
qo’llanilmoqda.    Ma’lum  bo’lishicha,    odamning  fikrlash  operasiyalari  bilan 
EHM  larning  ishlash  prinsiplari  o’rtasida  ma’lum  uyg’unlik  bor  ekan,    bu  esa 
murakkab  psixik  jarayonlarni  modellashtirish  orqali  inson  aqlu-zakovati 
chegarasini yanada kengaytirish istiqbolini beradi.  
Faoliyat  mahsulotlarini  o’rganish  metodi.  O’quvchi  faoliyatining 
mahsulotlarini (insho, nazorat ishi, mehnat va rasm darslarida, bo’sh vaqtlarida 
bajargan  faoliyati  mahsulotlari)  malakali  tahlil  qilish  orqali  o’quvchining 
psixologik  xususiyatlari,  ruxiy  olami,    qiziqishlari,  layoqat  va  qobiliyatlari 
haqida qimmatli ma’lumotlar olish mumkin.  
  O’quvchilarning  «Men  sevgan  qaxramon»,  «Odamlar  qanday  hislatlarni 
qadrlayman»,    «Kamtarlik  nima»,    «Yashashdan  maqsad  nima»,    «Qaysi  kasb 
egasi  bo’lishni  hoxlaysan»  kabi  mavzularda  yozilgan  insholarini  chuqur  tahlil 
qilish asosida o’quvchilarning dunyo qarashi, qiziqishlari, xarakter xususiyatlari,  
munosabat  va  qadriyatlari  ma’naviy  dunyosi  haqida  psixologik  ma’lumotlar 
olish mumkin.  
Sosiometriya  metodi  bu  uslub  guruhlar  va  jamoalarda  kishilarning 
shaxslararo munosabatlarini, guruh a’zolarining jamoada tutgan ijtimoiy o’rnini 
(Mavqyei)  va  jamoadagi  kichik  guruhchalar  tarkibini  aniqlash  uchun 
qo’llaniladi.  
 
                                                           
7
 Lipkina А.I. Samootsenka shkolnika. –М. 1976. 

---

 
142