"psixologiya"

2 – guruh uchun tarqatma material.  
So’rov metodi.  Bu uslubning ikki turi mavjud.  1.  Intevyu (suhbat) ya’ni 
sinaluvchi  bilan  yuzma-yuz  savol-javob  qilish  orkali  utkaziladi.    Intervyu  -  bu 
bevosita,  erkin fikr almashinuvi sharoitida o’zaro fikr almashinuviga qaratilgan 
muloqotdir. Chunki suhbatdan farqli o’laroq intervyu aniq muammo doirasida,  
qat’iy  bir  yo’nalishda  olib  boriladi.    Intervyu  oluvchi  suhbatdoshga  nisbatan 
neytral mavqyeda bo’lib,  uning fikrlashiga xalaqit bermasligi,  ayniqsa,  unga 
taz’yiq  o’tkazmasligi  lozim.    Intervyu  jarayonining  samarali  kechishi  uchun 

---

 
138 
suhbatdoshda o’ziga nisbatan ijobiy munosabat shakllantirib,  birinchi so’zlarni 
aniq,  ravon,  ifodali bayon qilish muhimdir.  
Intervyu  o’tkazishga  odam  maxsus  ravishda  tayyorgarlik  ko’rishi  kerak,  
chunki  u  odamdan  qator  muhim  sifatlarning  bo’lishini  talab  qiladi.    Shuning 
uchun ham psixodiagnostikada «rolli o’yinlar» metodi yordamida psixodiagnost 
yoki amaliy psixolog maxsus tayyorgarlik kursidan o’tadilar.  
Suhbat o’rganish uslubi sifatida qo’llanilganda oldindan suhbat maqsadi va 
asosiy  savollar  mazmunini  aniqlab  olish  zarur.  Suhbat  davomida  o’zaro 
samimiylikni ta’minlab,  o’quvchini ochiq suhbatga tortaolish orqali uning ichki 
dunyosi,  oiladagi  muhit  to’g’risida,  o’quvchining  qiziqishlari  va  qadriyatlari 
xaqida qimmatli ma’lumotlar olish mumkin.  
2.  Anketa  metodi.  Ma’lum  qoidalar  asosida  tuzilgan  savollar  to’plami 
anketa deb ataladi.  Mana shunday ma’lum mantiqiy bog’lanishga ega savollar 
tizimi  orqali  kishilarning  fikr,  mulohazalirini,  munosabatlarini,  qiziqish  va 
kadriyatlarini o’rganish anketa o’tkazish usuli deyiladi.   
Anketalar o’z ichiga olgan savollar mazmuni,  vazifasi va shakligan qarab 
har xil bo’lishi mumkin.  
Anketadagi  savollar  mazmun  jihatidan  faktlarga  («Bo’sh  vaqtlardagi 
mashg’ulotlarni», «Oilaning va yashash sharoitning haqida»). Atrofdagi odamlar 
ularning  fikrlari  va  xodisalarga  («Nima  uchun,  sening  fikringcha,  ko’pchilik 
o’quvchilar  bor  kuchini  o’qishga  sarflamayaptilar?»)  qiziqish  va  niyatlariga 
(«Qanday kasb egasi bo’lishni xoxlaysan?») taaluqli bo’lishi mumkin.  
Savollar  yo’naltiruvchi,    aniqlovchi  va  sinaluvchi  rostgo’yligini  nazorat 
qiluvchi vazifalarini bajarish mumkin.  
Savollar shakli jihatidan ikki xil bo’lishi mumkin.  
«Ochiq» savollar ya’ni anketadagi savollarga javoblarning variantlari bo’lmaydi, 
sinaluvchi savollarga erkin shaklda javob berishi mumkin; 2.  «Yopiq» savollar 
ya’ni savollarga mumkin bo’lgan javob varianlari tayyor holda berilgan bo’ladi. 
(ha,  yo’q,  bilmayman  va  shu  kabi  boshqa  javob  variantlari).    Sinaluvchi  shu 
javoblardan birini tanlashlari zarur. 
Anketa savollari quyidagi talablarga javob berishlari lozim:  
«Yopiq»  savollar  faqat  bir  xil  ma’nodagi  javoblarga  mos  bo’lishi  (ha,  yo’q, 
bilmayman)  yoki  barcha  mumkin  bo’lgan  javob  variantlarini  ko’zda  tutishi 
kerak; 
O’zining  xususiyatini  va  xulq-atvorini  axloqiy  yoki  ijtimoiy  baholashni 
talab  qiladigan  savollar  berish  maqsadga  muvofiq  emas.  Masalan:  «Siz.  
O’zingizni  o’ziga  juda  ishonadigan  yoki  o’ziga  ishonmaydigan  kishi  deb 
hisoblaysizmi?  Bu  savolni  boshqacharok  tuzish  mumkin.  Masalan  «Qiyin 
vaziyatni  boshingizdan  kechirgandan  keyin,  biror  narsani  shunday  qilishim 
kerak edi,  lekin kilmadim deb ko’p uylaysizmi? 
Savollar  qisqa,  aniq,    mazmun  yorkin,    o’quvchilar  uchun  tushunarli 
bo’lishi zarur. 
O’quvchining  bir  psixologik  xususiyatini  aniqlash  uchun  bir  nechta 
savollar kiritilishi kerak.  Chunki ular sinaluvchining savollariga samimiy (rost) 
javob berishini nazorat qilish imkoniyatini tug’diradi.   
    Anketaning  boshlanishida  yengil,    oson  savollar,    keyin  asosiy  va  qiyin 
savollar  o’rtasida,  yakunlovchi  qismida  sosial,  demografik  (yoshi,  jinsi,    sinf, 

---

 
139 
millati  va  boshqa)  xususiyatlarini  aniqlovchi  asosan  murakkab  bo’lmagan 
savollar joylashtirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. 
   Anketa  metodining  afzallik  tomonlari  ko’p.  Bu  uslub  orqali  bir  vaqtning 
o’zida  ko’p  kishini  o’rganish  mumkin.  Qisqa  vaqt  ichida  ma’lumot  olish  va 
olingan  ma’lumotlarni  yengil  va  mazmun  jihatidan  qayta  ishlash  imkoniyati 
mavjud.    Shuning  bilan  birgalikda  anketa  orqali  o’quvchi  shaxsini  barcha 
tomonlarini  chuqur  o’rganish  qiyin.  O’quvchilar  yoki  yuqori  ma’suliyat  bilan 
javob bermasligi mumkinligini ham hisobga olish zarur.