Psixologiya va gumanitar fanlar kafedrasi

Seminar mashg’uloti uchun savollar:
1. .O‘rta asr mutafakkirlarining ruh va ruhiy hayot haqidagi qarashlari qaysi ta’limotga asoslangan?
3. Platon bilan Arastu yaratgan ruh haqidagi ta’limoti O’rta asrga kelib qanday nomlanadi?
2. 0 ‘rta asr mutafakkirlarining ruh va ruhiy hayot haqidagi mulohazalari nimaga qaratilgan?
7-Seminar mavzusi: O‘rta asrlarda Yevropada yuzaga kelgan psixologik qarashlar tavsifi va Uyg’onish davri ma’naviy hayoti. (2soat)
Reja:
1. V-XI asrlarda Yevropa psixologiyasining rivojlanishi
2. F. Akvinskiy va Uilyam Okkamning psixologik qarashlari.
Butun O‘rta asr tarixi mobaynida, undan keyingi vaqtlarda ham, falsafa va psixologiyada iroda erkinligi haqidagi tortishuv juda katta o‘rin egalladi. Bu masala bo‘yicha V asrdayoq ikkita oqim - determinizm va indeterminizm paydo bo‘lgan. Deterministlar (lotinchadan determinare — belgilamoq) inson irodasi ham, dunyodagi hamma narsalar singari, sababiyat qonuniga bo‘ysunadi, binobarin, insonning barcha irodaviy harakatlari ham erkin emas, balki zaruriyat bilan, o‘z sabablari bilan belgilanadi, deb ta’lim berdilar. Indeterministlar, aksincha, inson irodasi va uning xatti-harakatlari har qanday sababiyatdan xoli hamda zaruriyatga bog‘liq emas, deb ta’lim berdilar. Indeterminizm sof idealistik ta’limot edi. Determinizmda esa idealistik tendensiyalar ifodalangan edi. Umumiy va mavxum tushunchalar haqidagi masala ham iroda erkinligi haqidagi masaladan kam tortishuvlarga sababchi bo‘lmaydi. Bunda ikki oqim – realistlar bilan nominalistlar o‘rtasida tortishuv ketadi. Realistlar — umumiy tushunchalar («universaliyalar» o‘sha vaqtda shunday deb atashardi) real, obyektiv xolda mavjuddir va inson aqlida yakka narsalarga bog‘liq bo‘lmagan holda aks etadi, deb da’vo qildilar. Shunday qilib, realistlar faqat Platonning narigi dunyo ideya (g‘oya) lar dunyosi haqidagi, har bir kishi aqlidagi bu g‘oyalaming tug‘ma ekanligi haqidagi ta’limotini takrorladilar, xolos. Realizm ilk bora 0 ‘rta asrlar falsafasida hukm surdi. O‘rta asrlarning ravnaq topish davrida (taxminan 1250-yillar) Foma Akvinskiy mo‘tadil realizm gfcoyasini avval surdi. Universaliyalar Xudoning fikrlashida, yakka narsalarda va inson tafakkuridagi abstraksiya tarzida mavjud bo‘ladi. Ammo tugab borayotgan 0 ‘rta asrlarda birinchi o‘ringa nominalistlar, masalan, Okkam va keyinroq Lyuter ko‘tarildi.