Psixologiya fan sifatida

2.Ong bilan faoliyat birligi prinsipini 
psixologiya fanida qabul qilinishi shunday ma’noni 
anglatadi: a) ong bilan faoliyat bir-biriga karama-karshi vokelik emas; b) ong bilan faoliyat 
aynan biror-biriga o‘xshash xam emas; v) ong bilan faoliyatning birligi ularning xukm 
surishi mexanizmidir (E.G‘.). Faoliyat o‘zining tuzilishi bo‘yicha ichki va tashki 
tarkiblariga ega bulsa-da, voqelik tashki ifodasi bilan ajralib turadi.Ong bulsa faoliyatning 
ichki rejasini, uning dasturiy jabxasini aks ettiradi. Real vaqtlarning o‘zgaruvchan 
(rivojlanishini anglatuvchi) modeli ongda yuzaga keladi, odam atrof muhit bilan 
munosabatga kirishganda undan mo‘ljal oladi, natijada nuksonlarga yo‘l ko‘ymaydi. 
Faoliyat ong yordamida amalga oshadi va uz navbatida ong mazkur jarayonda' 
takomillashadi. (muammo va uning yechimi variatsiyalar, invariantlar turtki vazifasini 
o‘ynaydi). Ilmiy tadkikot nuktai nazaridan ong bilan faoliyat birligi prinsipi, birinchidan, 
xulk-atvor, faoliyatni maksadga muvofiq amalga oshirishga kafolat beradi; ikkinchidan, 
xarakat, sa’y-xarakatlarni muvaffakiyatlarga erishishning ta’minlovchi ichki psixologik 
mexanizmni aniklashga imkon beradi; ularning birligi psixikaning ob’ektiv qonuniyatlarini 
ochishga muxim imkoniyati, puxta shart-sharoit yaratadi. 

---

Agarda psixika faoliyat samarasi va maxsuli sifatida tal kin kilinsa, u takdirda psixika va 
ongning faoliyatda rivojlanish prinsipi tugri tushunilgan buladi.Mazkur prinsip rus 
psixologlari L.S.Vigotskiy, P.P.Blonskiy, S.L.Rubinshteyn,A.N.Leontev, B.M. Teplov, 
B.G.Ananev va boshkalarning ilmiy tadkikotlar i da o‘z ifodasini topgan. 
3.Psixikaning taraqqiyotini dialektika
nuqtai nazaridan tushunish psixik taraqqiyot 
insonning mexnat faoliyatiga, ta’limga, o‘yin faoliyatiga boglik ekanligini aniklashdan 
dalolat beradi. Ijtimoiy tajribani uzgartirnsh jarayonining yuz berishi shaxs uchun psixik 
taraqqiyotning shakli sifatida xizmat qiladi va dasturiy bilimlarni egallashga mustaxkam 
zamin xozirlaydi. Har kaysi faoliyat turi inson psixikasini rivojlantirish manbai va 
mexanizmi rolini bajaradi. Psixologlarning ushbu prinsipga taalluqli fikrlaridan namunalar 
keltiramiz: 1) L.S.Vigotskiy; ta’lim psixikaning rivojlanishini yo‘naltiradi, shu bilan birga 
bu jarayonda ongli faoliyatning yangi, mutlako boshkacha shakllari yaratiladi; 
2) G.GT.Blonskiy: tafakkur kichik maktab yoshida o‘yinlar bilan, o‘spirinlik yoshi21a 
o‘kish bilan boglik tarzda rivojlanadi; 3) S.L.Rubinshteyn; ong faoliyatda paydo bulib, ana 
shu faoliyatda shakllanadi; 4) B.M.Teplov: kobiliyat fakat rivojlanishda mavjud buladi; 
lekin rivojlanishi faoliyat jarayonidan boshkacha muhitda yuz bermagandek, kobiliyat 
tegishli yakkol faoliyatdan ajralmagan xolda paydo bo‘la olmaydi. Ma’lumki, psixika 
yuksak darajada tashkil topgan materiyaning xususiyati va miyaning mahsulidir. Psixika 
borlikning sezgi organlari orkali insonning miyasiga bevosita ta’sir etishi asosida vujudga 
kelib,. bilish jarayonlarida, shaxsning xususiyati va holatlarida, diqqati, his tuygulari, 
xarakter xislatlarida, qiziqishi hamda ehtiyojlarida uz ifodasini topadi. Psixikaning 
negizida miyaning reflektor faoliyati yotadi. Tashqi dunyodan kirib keladigan 
kuzgatuvchilarga ichki yoki tashki biologik organlar javob reaksiyasini bildiradi. Bosh 
miya katta yarim sharlarida vujudga keladigan muvaqqat nerv boglanishlari psixik 
xodisalarning fiziologik asoslari xisoblanadi va ular tashqi ta’sirning natijasida xosil 
buladi. Psixofiziologik konuniyatlarga binoan miyaning funksiyasi muvaqqat nerv 
boglanishlarining birlashish mexanizmi xamda analizatorlar faoliyati mexanizmlari 
ta’sirida xosil buladi. Psixikani tadkik etish insonning butun ongli faoliyatiniuning xam 
nazariy, xam amaliy xayot faoliyatini o‘rganishdir «Odamning ongliligi uning turli-tuman 
faoliyatida, xatti-xarakatlarida namoyon buladi. Inson shaxsi xar xil shakl va mazmunga 
ega bulgan nazariy xamda amaliy faoliyatlarda tarkib topadi. Bunda muxit, irsiy 
belgilar, ijtimoiy ta’sir asosiy omillar xisoblanadi. Inson o‘zi yashab turgan davrni, moddiy 
turmushni aks ettiradi, ijtimoiy-siyosiy muxit ta’siri ostida bilimlarni o‘zlashtira boradi, 
ijgimoiylashadi. Ijtimoiy muxitda uning xis-tuyg‘ulari, xarakteri, kobiliyati, iktidori, 
tafakkuri, ehtiyojlari, e’tikodi, uni faollikka da’vat kiluvchi xarakat motivlari, istaklari, 
tilaklari, xoxishlari asta-sekin o‘zgarib boradi.