Psixologiy asi

p S iX c lo g i 
Ebbmgauz tadqiqotlarining ko rsatishicha, qisqa 
m uddatli xotiraning hajmi 7 ta elementga teng ekan. Agar odam 7 
raqamdan ortiq bo'lgan qandaydir sonni eslab qolmoqchi bo'lsa, ushbu 
sonni ikki-uchta raqam ga b o 'lib tashlaydi. M abodo, talaba o'quv 
materialini yaxshi eslab qolishni istasa, u ushbu materialni mazmun 
jih atd an b o 'lak lar (qism lar) ga ajra tib o'zlashlirishi kerak. B a’zi 
odamlaming raqamlarga, b a’zilarning so'zlarga xotirasi kuchli bo'ladi. 
Masalan, quyidagi raqamlar to'plamini eslab qolish kerak: 3912213354. 
Bu raqamlarni eslab qolish mushkul, albatta. Lekin ularni 3-9-12-21-33- 
54 ga bo'lib tashlasak, eslab qolish osonlashadi. Buning uchun har bir 
«-» dan keyingi raqam bir-biriga qo'shib borilaveradi (3+9= 12; 9+12=21 
va h. k.).
86

---

X otiraning asosiy tu rla ri
1-jadval
X ohish-iroda, y a ’ni ix tiy o r b o 'y ic h a
Ixtiyoriy
- h ar qanday axborotni hoxish bo'yicha esda saqlash. 
Ixtiyoriy xotirada biror bir m aqsad ko'zlangan b o ia d i.
Ixtiyorsiz.
- h ar qanday axborotni ixtiiyorsiz ravishda eslab qolish 
(hoxish-irodaga bog'liq bo'lm agan holda axborotlam ing 
avtom atik tarzda esda qolishi).
Axborotlarning saqlanish muddati bo‘yicha
Lalizali
- h a r qanday axborotning bir lahzagina esda qolishi. 
O datda ixtiyorsiz xotira uchun xos.
Qisqa
muddatli
- h ar qanday axborotning bir necha soniyadan bir necha 
daqiqagacha esda qolishi (so'zlar, jum lalar, obyektlar, 
voqealar va h.k.). A xborotning sensor izlari esda qoladi.
Uzoq
muddatH
- h ar qanday axborot (ixtiyoriy, ixtiyorsiz) cheklanmagan 
vaqt ichida yoki um riring oxirigacha eslab qolinadi. 
M asalan, o'zi yoki yaq'nlarining ismi, yashash joyi, ona 
tili, tug'ilgan kuni, ayai chli voqealar, yaxshi o'zlashtirgan 
materiali, kasbiy m ahorati va h.k.
Bu yerda semantik jarayonlarning ishtiroki ju d a yuqori.
Operativ
- xotiraning maqsadli (ixtiyoriy) turi b o 'lib , axborot 
m a’lum bir vaqtgacha, y a ’ni oldindan belgilangan 
vaqtgacha eslab qolinadi. Uning qancha vaqt esda 
qolishi oldinga qo'yilgan vazifaning bajarilishiga bog'liq. 
M asalan, test savollarini yodlash, birov bilan uchrashib 
o'ziga kerak bo'lgan ishni hal qilish va h.k. Bu 
vazifalar bajarilganidan so'ng axborot xotiradan o'chib 
ketadi yoki uning izlari qoladi.
Xotira jarayonida analizatorlarning ustunligi bo‘yicha
Xotira
turlari
Q aysi analizator ustunlik qiladi?
Bosh miyaning 
qaysi sohasi 
ko'proq m a’sul?
Ko'ruv
K o'ruv analizatori orqali qabul 
qilingan axborotlarni eslab qolish. 
X otiraning eng kuchli turi.
Ensa bo'lagi
Eshituv
Eshituv analizatori orqali qabul qilin­
gan axborotlarni eslab qolish. 
X otiraning biroz sust turi.
Chakka bo'lagi
87

---

Harakat
H arakat analizatori orqali qabul 
qilingan axborotlarni eslab qolish. 
M asalan, asosan harakat faoliyati 
orqali bajariladigan ishlar (tibbiy 
m uolajalar, ustachilik va shu kabi 
jismoniy faoliyat turlari).
Oldingi markaziy 
pushta va 
prem oior soha