Psixologiy asi

buyuk kishilarning gcnida ik k ita
kom poncnt m avjud b o ‘lib, ulardan biri uning
ajdodlaridan o ‘tgan iqtidor b o ‘Isa, ikkinchisi
ruhiy nuqsondir.
Bunday irsiy buzilishlar buyuk 
shaxslarning o'zida kuzatilmasa-da, ularning 
y a q in la ri (a k a s i, u kasi yo k i sin g lisi)d a
k u z a tilg a n . M a sa la n , G eg el, D id ro va 
«.cjuanicjii 
Shum anning singillarida, L.Tolstoy, G yugo,
(1879-1955) 
Feyerbax va Uspenskiylarning ukalari ruhiy
kasal b o ‘lgan.
G.V .Segalinning fikricha, buyuk shaxslarning farzandlari aksariyat 
hollarda aqli past va ruhiy nuqsonlarga boy bo'lishadi. M asalan, Bax, 
Shuman, Tatsit, M endelson, Gyotening o ‘g‘illari va M ark Tvenning qizi 
ruhiy kasal b o'lg an. Tadqiqotchilar yana bir qiziq, um um an olganda, 
ham m aga m a ’lum boMgan bir taxm inni o 'rta g a tashlashadi. B a’zida 
buyuk sh ax slar so g 'lo m b o 'lg a n ta q d ird a ham u lar o 'z ta la n tla rin i 
ro'yobga chiqarish uchun aroqxo'rlikka ruju qo'yishgan. H aqiqatan ham
eng jozibali she’rlar va kashfiyotlar m ast holda yaratilganligini ko'pchilik 
biladi. G o 'y o k i aro q talantn i bosib tu rg a n to 'siq ni olib tashlaydi va 
buyuk shaxsning miyasida paydo b o 'lg an olamshumul fikrlarni ro'yobga 
chiqaradi. Bu fikrga qisman qo'shilish m um kin, albatta, lekin hech qachon 
aroqni yoki boshqa spirtli ichimliklam i talantning yo'iboshchisi sifatida 
e ’tir o f etm aslik k erak . B izningcha, b u y u k sh ax slard a u c h ra y d ig an
aroqxo'rlik (b a ’zan xotinbozlik) ruhiy yetishmovchiliklarni qondiruvchi 
b ir o m il, x o los. B ugungi k u n d a m u ta x a s s is la r ta la n tn i ro 'y o b g a
chiqaruvchi om illar ustida ish olib borishm oqda. Lekin m aktabni z o 'rg 'a
tam om lagan va doim o qoloq b o 'lg an A lbert Eynshteynning talantini 
ro'yobga chiqarish bilan hech kim alohida shug'ullanm agan. Shunday 
bo'lsa-da, u buyuk shaxs b o 'lib yetishdi va olam shum ul kashfiyotlari 
bilan X alqaro Nobel m ukofoti sovrindori bo'ldi.
Y uqorida keltirilgan m a’Iumotlarga qism an bo‘lsa-da, tanqidiy ko'z 
bilan qarash kerak. Vaholanki, faqat ruhiy nuqsoni bo'lgan odam gina 
buyuk shaxs b o 'lib yetishadi, deb xulosa qilish haqiqatga zid b o 'lu r edi. 
Chunki, M otsart, Shekspir, Dyum a, Shopen va Raxm aninov (bu ro'yxatni 
ko 'plab davom ettirish mumkin) kabi buyuk shaxslarda ruhiy nuqsonlar 
bo'lm agan. Y ana shuni ta ’kidlash lozimki, yuqorida nomi tilga olingan 
shaxslar ruhiy shifoxonalarda d av olanishm agan va aksariyat hollarda
144

---

ularning xulq-atvoridagi g‘alati o'zgarishlarga qarab baho berilgan, xolos. 
Bunday paytlarda ruhiy kasallik haqida emas, balki shaxs aksentuatsiyasi 
haqida fikr yuritish kerak.
K o 'rib turganim izdek, iqtidor ham , ruhiy nuqsonlar ham g o ‘yoki 
tug‘ma alom atlardir. Buyuk shaxslardagi talantni rivojlantirib, ruhiy 
nuqsonlarni hech bo'lm asa kamaytirish mumkinmi? Psixogenetiklar bu 
m uam m o u stid a b o sh q o tirm o q d a lar, tarb iy a va t a ’lim ning b u y u k
sh a x sla m i voyaga yetkazishga t a ’sirini o 'rg a n m o q d a la r. A y n iq sa, 
pedagogik faoliyatda bu m uam moga k atta e’tibor qaratish kerak. Zero, 
har bir buyuk shaxs yoki daho millionlab odam larning taqdirini hal qiladi, 
chunki siyosat bilan shug‘ullanadigan b a ’zi «dohiylar» xalqlar ustiga 
kulfatlar yog'dirgan va yog'dirm oqdalar.