Psixologiy asi

8.2. Shaxs tiplari
Leongard shaxsning 10 ta tipini ajratib o 'rg an d i. Quyida ularning 
ta ’rifini keltiramiz:
1. 
Namoyishkor shaxs. Bu tipga m ansub shaxslarning xulq-atvorida 
nam oyishkorlik doim o sezilib tu rad i, ular b arch a x atti-h arak atlarn i 
nam oyishkorona bajarishni xush k o ‘rishadi. A trofdagilar bilan tez va 
osonlikcha m uloqotga kirishadi, ishchan va harakatchan bo'lishadi. Hiyla 
va nayrangga usta, yolg'on gapirishga moyil, olifta, m akkor, xayolparast, 
o ‘z shaxsini b o ‘rttirib ko'rsatuvchi va shu bilan birga boshqa birovlarni 
bir-biriga to 'q n a s h tirib jan ja lli v aziy atlarn i yuzaga keltirishni xush 
ko'rishadi. M aqtovtalab, m anm an b o ‘lishadi. H ar qanday ishga tavakkal 
qilib q o ‘l urib k o ‘rishadi, rahbarchilikka intilishadi, atrofdagilarning 
e ’tiborida b o 'lish ga intilib yashashadi. O dam lar bilan tez til topishib 
ketishadi, har qanday vaziyatga tez moslashib olishadi, agar ularning 
x a tti-h a ra k a tla ri a tro fd a g ila r to m o n id an tan olinm asa yoki e ’tibo r 
qilinmasa, ularning kayfiyati tez buziladi va suhbatni boshqa yo'nalishga 
o 'zg artirib yuborishadi. M ana shunday p ay tlard a ular o'z foydasiga 
janjalli v a z iy a tla rn i yuzaga k eltirish g a urinib k o 'rish a d i va bunga 
erishishadi ham . U lar judayam egoist bo'lishadi, doim o diqqat-e’tiborda 
bo'lishni xohlashadi, m aqtovga chanqoq bo'lishadi, agar atrofdagilar 
uni m aq ta m a sa , u o 'zin i m aq tab boshlaydi, yonidagi suhbatdoshini 
hayratda qoldiradigan uydirm alaro'ylab topadi, o'zining so'zamolligidan 
faxrlanib yuradi. U ning oldida birovni m aqtashning foydasi yo'q, chunki 
bu uning kayfiyatini tushirib yuboradi, bunday paytlarda u suhbatni 
yana o 'z foydasiga burishga intilib k o 'rad i yoki dialogni to'xtatib qo'ya 
qoladi. M ab o d o u bilan avval o g 'irro q vaziyatlar ro 'y bergan bo'lsa, 
suhbat cho g'ida bu voqeani bo'rttirib so'zlab beradi, atrofdagilarda unga
145

---

nisbatan ham dardlik va achinish hissini paydo qilishni xush ko'radi. Agar 
u n in g s o 'z la r ig a e ’tib o r q ilin m a s a , tez ja h li c h iq a d i,b iro q bu n i 
sezdirm aslikka h a ra k a t qiladi. U doim o atro fid a odam larni to 'p la b
v a’zxonlik qilishni, jam oaga yetakchilik qilishni yoqtiradi va o ‘zi alohida 
k o ‘zga tashlanib turishni istaydi. U yolg‘izlikni yoqtirmaydi. Shuning 
uchun ham u d oim o m ansabga intiladi, ichki tu y g ‘ularini ro 'y o b g a 
chiqaruvchi, o'zini k o'z-ko'z qilishga katta im koniyatlar yaratib beruvchi 
yagona vaziyat - bu mansabdir. Shuning uchun ham u qanday bo'lmasin 
biror bir m ansabni egallashni orzu qilib yashaydi. Aslida uning xatti- 
harakatlari doimo ham haqiqatga mos kelavermaydi, agar kichikroq bir 
favqulodda vaziyat yuzaga kelsa, jam oani yig'ib ju da katta shov-shuv 
k o 'ta ra d i, yig'in p aytid a atay lab zid d iy atli vaziyat yaratadi, jam o a
a ’zolari ichidan aybdorni izlay boshlaydi, topa olmasa birovni-birovga 
to'qnashtirib aybdorni topib oladi va uning obro'sini hammaning oldida 
yerga urib tashlaydi, o'zini esa faol himoya qilishga intiladi. Janjalni ham 
o'z foydasiga hal qilib, vaziyatdan «qahramon» bo'lib chiqishga urinadi va 
aksariyat hollarda bunga erishadi ham. U n d a siqib chiqarish xususiyati