Psixologiy asi

Gippokrat
20.1. Psixoterapiya
Psixoterapiya - qalb va ruhni davolash degan m a’noni anglatadi. 
Tibbiyot paydo bo‘libdiki, psixoterapiya qo'llanib kelingan. Psixoterapiya 
usullari asli Sharqda keng tarqalgan b o‘lib, bemorlarni davolashda k o ‘p 
qoilan ilad ig an usullardan biri bo ‘lgan.
Abu Ali Ibn Sino, Abu Bakr ar-Roziy, Ismoil Jurjoniy, al-Karvakiy 
X azo rasp iy k a b i b uyu k a llo m a la r o ‘z la rin in g d avolash u su lla rid a
giyohlardan tashqari psixoterapiya usullarini ham qo'llashgan. Asab-ruhiy 
xastaliklar bilan yotib qolgan bemorlar ularning tashrifi va so ‘zlaridan 
tuzalib, oyoqqa turib ketganlar. So‘z buyuk kuchdir. Psixoterapiyaning 
asosiy m aqsadi ham so ‘zni topib ishlata bilishdadir. So‘zni bemorlarni 
davolashda ishlata olish ham bir san’atdir. S o ‘z inson uchun berilgan 
oliy n e’m atdir, bundan bem orlarni davolashda o ‘ta bilim donlik bilan 
foydalanish kerak. Ozgina ehtiyotsizlik salbiy natija berib q o ‘yishi 
mumkin.
Psixoterapiya usuli Y evropada XVII asrda venalik vrach va olim 
Mesmer tom onidan keng q o ‘llana boshlangan. Tibbiyotda bem orlarni 
davolashda gipnoz usuli X V III-X IX asrlarda J. Sharko, J. Bred, Z. Freyd, 
V.M. Bexterevlar tom onidan keng q o ‘llanilgan. Nevrologiya fanining 
r iv o jla n is h ig a u lk a n hissa q o ‘sh g an fra n s iy a lik olim J. S h a rk o
psixoterapiya usulidan asab kasalliklarini davolashda keng foydalangan. 
H ar bir nevropatolog J. Sharkoni bir qancha irsiy-degenerativ kasalliklarni 
bayon qilgan olim sifatida yaxshi biladi. U Yevropada shu qadar m ashhur 
bo'lganidan «nevrozlar Napoleoni» deb laqab q o ‘yishgan. Undan ta ’lim 
olish uchun yosh olim lar (shu jum ladan, Z. Freyd ham) Parijga intilishgan.
P sixo terapiya ja ra y o n i bem or va vrach psixologiyasining asosiy 
obyektidir. Psixoterapiya o ‘tkazayotgan paytda bemorning ruhiy holati, 
tem peram enti, kasallikni keltirib chiqargan sabablar va organizm ning 
umumiy ahvoliga, albatta, e ’tibor qaratish lozim.
Vrach k a tta bilim donlik bilan bem orning k o ‘nglini o g 'ritm asdan , 
kasallik sabablarini aniqlab olishi zarur. Bemor kasallik bilan bog‘liq 
barcha sirini vrachga aytib bera olishi kerak. Psixoterapiya usuli har bir 
bemor uchun individual tarzd a ishlab chiqilm og'i lozim. Bem orning 
shaxsini t o l a o 'rg an ish psixoterapiyada m uvaffaqiyat qozonishning
354

---

garovidir. Bemor ruhiga ijobiy ta ’sir qilish tashxis qo'yish jarayonidan 
boshlan ad i. D av o lash n in g m u vaffaqiyatli b o 'lish i vrachning o b r o '-
e ’tiborini oshiradi. Psixoterapiyada ishonch va ixlos bilan qarash ham
sa m a rali n atijag a e rish ish d a m uhim rol o 'y n a y d i. P six o te ra p e v tik
m u o la ja la r b em orn in g ahvoliga q a ra b , kasallik anam nezini c h u q u r 
o ‘rg a n g a n h o ld a u z o q yoki q isq a v a q t d av om e ttirilish i m um k in. 
D avolash m uolajalarining ch o‘zilib ketishi, bir xil b o 'lib qolishi yoki 
«Sizni uzoq vaqt davolashga to 'g 'r i keladi», qabilidagi gaplar ijobiy 
natijalarni yo'qqa chiqarishi mumkin.
Bu yerda Z. F reydning hanuzgacha bahs va m unozaralarga sabab 
bo'lib kelayotgan so'zlarini keltiramiz: «Natijasi qanday tugashidan q a t ’i 
nazar, davolash jarayo n i oldindan belgilangan vaqtda tugatilishi kerak». 
D em ak, davolash m uddati oldindan belgilanishi va buni bemor bilishi 
zarur.
Bemorni davolashda gipnoz, uqtirish, tushuntirish va ishontirish 
usullarini q o 'llash zaru r. C hunki shunday h o latla r bo'lad ik i, bem or 
v rach ning yaxshi m utaxassisligiga ishonadi, lekin o 'z in in g so g 'ay ib
ketishiga ishonmaydi, kasalini tuzalmas, og'ir, deb miyasiga singdiradi. 
Bu, ayniqsa, nevrozlar uchun ju d a xosdir. D ard sababli bemor o 'z ishi, 
bola-chaqasi, rafiqasi, q arin d osh-u ru g 'i va tinimsiz davom etayotgan 
davolash usullaridan bezgan bo'ladi. Bunday paytlarda, neyrofiziologlar 
ta ’biri bilan aytganda, bosh miya k atta yarim sharlarining po'stlog'ida 
inert qo'zg'alish paydo bo'ladi. Bu o'choqni «parchalab» yuborishgina 
bemorni kasallik belgilaridan xalos qilishi mumkin.
4 0 -ra s m . G ip n o z. G ip n o z p a y tid a s o ‘z o rq a li t a ’sir qilish n u tq (1), sila s h sezgi (2), 
k o 'z bilan boqish k o 'r u v m a r k a z la r in i (3) to rm o z la y d i va b em o rn in g g ip n o tik u y q u g a
k e tis h i o s o n la s h a d i.
355

---

Psixoterapiya bir necha bemorni to ‘plagan holda ham olib boriladi.
V.M . Bexterev bem o rlarni t o ‘pIab, gipnoz o 'tk az ish n in g ah am iy ati 
to‘g ‘risida shunday degan edi: «K o'pchilik bilan seans o'tkazish paytida 
bemorlar gipnozni bir-biriga yuqtirishadi va uning ta ’sir kuchi yanada 
oshadi. Bem om i gipnoz usuli bilan davolamoqchi bo'lgan vrach bemor 
shikoyatlarini aytayotganda nimalarni k o 'p takrorlayotganiga ahamiyat 
berishi va bundan foydalanishi kerak». Gipnoterapiya paytida «bo'rtib» 
turgan belgilarga e’tibo r berish lozim. G ipnoz o 'tk az a y o tg a n vrach 
bemorga