Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

13.5. Shaxsni barkamollashtirishda uning “Men”i bilan ishlash 
 Shaxs  tushunchasi  insonni  xarakterlovchi  tushunchalardan  biri  bo'lib,  uning  xulq-atvori, 
dunyoqarashi  va  psixologik  jihatlaming  yaxlit  tizimi  sifatida  tushuniladi.  Shundan  kelib  chiqib 
aytilsa,  shaxs  -  alohida  inson  sifatida  ongli  faoliyat  hamda  munosabatlarning  ham  sub’ekti,  ham 
ob’ektidir.  Ushbu  ongli  faoliyat  jarayonida  shaxs  ijtimoiy  borliqni  vujudga  keltiradi,  qayta 
namoyon qiladi hamda o'zgartiradi. 
Psixologiyada “Shaxs” tushunchasi ostida insonning ichki dunyosi  (emotsiyalari, chtiyojlari, 
intilishlari, motivlari)ning tashqi muhit bilan o'zaro munosabatlari yaxlit tizim sifatida o'rganiladi. 
Shaxsning yetukligiga xos bo'lgan xususiyatlar quyidagilardan iborat:  
• O'zini hayot va faoliyatning faol sub’ekti, ma’lum bir tanlovlami amalga oshiruvchi va ular 
uchun ma’suliyatni his qiluvchi sub’ekt sifatida qabul qiladi;  
• Hayot faoliyatining har bir a’zosini o'ziga xos individullik sohibi sifatida qabul qiladi;  
• Olamni doimiy o'zgaruvchi, uning qobiliyatlarini namoyon qilish uchun qulay bo'lgan muhit 
sifatida qabul qiladi. 

---

 
85
Shaxs  trening  jarayonida  muloqot  jarayonining  va  guruhiy  jarayonlaming  asosiy  sub’ekti  va 
ob’ekti  sifatida  yuzaga  chiqadi.  Shutting  uchun  trening  jarayonida  shaxs  muammosini  barcha 
jarayonlaming  ishtirokchisi  va  faol  amalga  oshiruvchisi  sifatida  o'rganish  tabiiydir.  Shaxs 
muammosi  shuning  uchun  muhintki,  u  turli  guruhlar  bilan  bo'ladigan  turli  shakldagi  o'zaro 
munosabatlarning  oqibati  sifatida  ham  qaraladi,  ya’ni  trening  guruhining  a’zosi  hisoblangan 
shaxsning xulq-atvori qanday qonuniyatlarga bo‘ysunishi, boshqalar bilan muloqot jarayonida buni 
qanday namoyon qilishini o'rganish lozim bo‘ladi.  
O  ‘z  -o  ‘zini  shaxs  sifatida  anglash,  o  ‘z  xususiyatlarini  bilish  umuman  olganda  shaxsning 
o‘z-o‘zini anglashga erishishi shaxsni barkamollashtiruvchi treninglaming asosiy maqsadidir. 
Inson  toraonidan  uning  motivlari,  qiziqishlari  hamda  qadriyatlarining  anglanishi  o‘z-o‘zini 
anglashning  mohiyatini  tashkil  etadi.  O  ‘z-o  ‘zini  anglash  negizida  «Men  obrazi»  va  «Men 
konsepsiya»ning  shakllanishi  yotadi.  Ya’ni  individ  o‘zini  qanday  ko'radi  va  qanday  ko’rishni 
istaydi. 
«Men»  obrazi  tarkibida  shaxsning  o‘zi  haqidagi  hamda  o’zining  jismoniy  va  psixologik 
xususiyatlari:  tashqi  ko’rinishi,  qobiliyatlari,  qiziqishlari,  intilishlari,  o’ziga  bo’lgan  hurmat  va 
o'ziga  ishonch  xususiyatlari  to‘g‘risidagi  tasavvurlari  mavjnd  boTadi.  «Men  obrazi»  vositasida 
inson  o'zini  boshqa  odamlardan,  tashqi  dunyodan  farqlaydi.  Bundan  tashqari,  «Men  obrazi»ning 
asosini 
о
  z  imkoniyatlariga  baho  berish  va  o‘z-o‘ziga  baho  berish  tashkil  etadi.  Negaki,  inson 
о
 
zining  «Men  obrazi»ga  muvofiq  tashqi  dunyoga  munosabat  bildiradi  va  o’zining  xulq-atvorini 
rejalashtiradi.  Shunga  ko‘ra,  shaxsni  barkamollashtiruvchi  treninglaming  asosini  shaxsning  o‘z-
o‘ziga adekvat baho berishi va uning «Men obrazbni shakllantirish tashkil etadi. 
Inson  bildirayotgan  hech  bir  fikmi  ob’ektiv  deb  atash  mumkin  emas.  Negakt,  har  qanday 
bildirilgan  fikr  «Men  konsepsiya»  tizimidan  o'tadi.  «Men  konsepsiya».  Real  men,  Ideal  men, 
Ijtimoiy men kabi tarkibiy qismlardan iborat bo ladi. Ushbu uchta tarkibiy qism hech qachon bir xil 
darajada  kuzatilmaydi.  Ular  doimo 
о
  zaro  tafovutda,  ziddiyatda  bo'ladi.  Bu  ziddiyat  shaxs 
taraqqiyotining  sababi  bo  lishi  mumkin.  Ammo  uning  og’ir  shakllari  shaxs  deformasiyasiga  olib 
kelishi mumkin. Inson intuitiv ravishda «Men konsepsiya»ning uch tarkibiy qismini yaqinlashtirish 
imkoniyatini 
beruvchi 
rollarni 
izlaydi. 
«Men 
obrazi» 
nisbatan 
turg'un 
psixologik 
hodisahxisoblansada,  uning  shakllanishi  asosan,  insonning  ichki  o‘z-o‘zini  rivojlantirish 
xususiyatiga bog’liq bo ladi. O ‘z-o‘zini rivojlantirish - insonning o ‘zini shaxs sifatida iloji boricha 
to’hqroq  namoyon  qilishga  qaratilgan  ongli  faoliyatdir.  U  aniq  hayotiy  maqsad,  ideallar,  shaxs 
ustanovkalari mavjudligini taqozo etadi. 
Shaxsning  «Men  obrazi»ning  shakllanishiga  ta’sir  etuvchi  omillardan  eng  muhimi  - 
«ahamiyatli  birov»ning  ta’siridir.  «Ahamiyatli  birov»  bu  inson  uchun  muhim  bo’lgan  shaxsning 
e’tibori.  maqtovi  yoki  salbiy  munosabati  hisoblanadi.  Bu  «ahamiyatli  birov»  shaxsning  ota-onasi, 
do’sti, u faoliyat yuritadigan guruhdagi biror a’zo, taniqli inson, kino qahramoni bo’lishi mumkin. 
Shaxsni  barkamollashtiruvchi  treninglar  aynan  shu  «Men  obrazi”»ni  muvofiqlashtirishni 
nazarda tutadi. 
Bugungi  lcunda 
Ьаткато
1  avlodni  tarbiyalash  masalasi  davlat  siyosati  darajasiga 
ко
  tarilgan 
ekan,  shaxsri  rivojlantiruvchi  treninglaming  ahamiyati  ham  beqiyos  ekanligini  tushunish  qiyin 
emas, shunday ekan trening bo'yicha har bir mutaxassis bu yo’nalishdagi treninglami puxta bilishi 
zarur.