Psixologik maslahatning nazariy asoslari va uning bosqichlari

Psixologik maslahat bosqichlari va tamoyillari

Aytish joizki, birorta ham nazariy yo‘nalish va psixologik konsultatsiya maktablari konsultant va mijoz orasidagi o‘zaro xatti-harakatlarning jami imkoniyatlari vaziyatini ochib bera olmaydi. Shunga ko‘ra, 1989-yillarda V.Ye.Gilland va uning xodimlari tomonidan taklif etilgan konsultativ jarayonni tashkil etishning umumiy bo‘lgan eklektik modelini ko‘rib chiqamiz. Bu bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq, psixologik konsultatsiya va psixoterapiyaning turli yo‘nalishlarini universal jihatlarini o‘zida aks ettirgan olti bosqichli model tizimidir.

1. Muammoni qidirish. Bu bosqichda konsultant mijoz bilan aloqa (raport) o‘rnatadi, o‘zaro maqbul ishonchga erishadi, jumladan:
- o‘z muammolari xususida kuyunib gapirayotgan mijozni qunt bilan tinglashi;
- mijoz bilan chin yurakdan, samimiy suhbatlashishi;
- tashvishli holatiga nisbatan empatiya;
- uning holatini baholashda epchillik va ayyorlik qilish yo‘lidan foydalanishga urinmaslik.
Mijozning muammolariga xos noverbal xatti-harakatlari, fikrlarining mohiyatini chuqurroq nazar solgan holda, his-tuyg‘ularini qayd etib borish.
2. Muammolarni aniqlashning ikki qutbliligi. Konsultant psixolog bu bosqichda mijozning muammosini aniq tavsiflashi, uning emotsional va kognitiv jihatlarini ajratishga intilishi kerak. Muammoni aniqlash mijoz va konsultant psixologning muammo to‘g‘risidagi yakdil xulosaga kelgunlariga qadar davom etadi. Muammo aniq tushunchalar bilan belgilanadi, chunki bu vaqtda muammoni keltirib chiqargan sabablar, ularning oqibatlari va xatto muammoni hal qilish yo‘llari oydinlashadi. Ba’zan muammoni oydinlashtirishda qiyinchiliklar tug‘ilsa, yana muammoni aniqlashtirish zarur bo‘ladi.
3. Alternativ identifikatsiya. Ushbu bosqichda muammo alternativ yechimining imkoniyatlari ochiq muhokama qilinadi, konsultant mijozga muammoni hal qilishning aniq va ravshan yo‘llarini qanday ko‘rayotganligini, buning uchun nimalarga e’tibor qaratish mumkinligi, muammoni hal qilishning turfa yo‘llarini ochiq savollar berish yo‘li bilan oydinlashtiradi. Yana qo‘shimcha alternativ usullar xususida fikrlashadi, ammo aslo o‘zining qarorini unga singdirishga haqli emas. Suhbatni tashkil etish chog‘ida muammodan chiqish mumkin bo‘lgan variantlarning ro‘yxati yozish, ularni tushunish va uni bevosita amalga oshirish imkoniyatlarini kengaytirgani bois tuzilgani ma’qul.