Psixolingvistika nutqiy faoliyat haqidagi fan

13-ma`ruza: Bilingvizm va uning turlari.

Reja:
1. Bilingvizm

2. Polilingvizm tushunchasi
3. Bilingvizmning ijtimoiy-tarixiy sharoitlari
4. Bilingvizmning psixologik jihatlari

Key words: language contacts, bilinguism, types of bilinguism, a linguistic interference, mutual influence of languages.

Bilingvizm, polilingvizm jarayonlarining ijtimoiy ahamiyatga ega ekanligi shubhasiz. Bu holat jahon tilshunosligida, xususan, o’zbek tilshunosligida ham mazkur hodisalarni yanada chuqur va atroflicha, mukammal tadqiq etishni taqozo etadi. Bilingvizmning paydo bo’lish zamirida turli xalqlar orasidagi til kontaktlariga bo’lgan ehtiyoj yotadi. Til kontaktlari turli til egalari yashaydigan hududlar umumiyligi bilan bog’liq holatda yoki turli mamlakatlar va xalqlar o’rtasidagi siyosiy, madaniy, savdo aloqalari natijasida paydo bo’ladi. Professor V.I.Abaev til aloqalarini o’rganishning ahamiyati haqida shunday yozadi: «Xalq tarixini bilish manbai sifatida tilni o’rganayotib, biz qulay sharoitlar tug’ilganda, quyidagi savollarga javob topa olamiz: 1. Mazkur xalq kelib chiqish jihatidan boshqa qaysi etnik guruhlar bilan bog’langan? 2. Xalq tarixining turli davrlarida uning madaniyati qanday bo’lgan? 3. Boshqa qaysi xalqlar va tillar bilan tarixiy aloqalarga kirishgan, unga ular qanday madaniy ta’sir qilgan va o’zi ularga qanday madaniy ta’sir o’tkazgan?»[1.44] Tilshunoslikda faqat bir tilni biluvchilarga nisbatan monolingv, ikki tilni egallagan shaxsga nisbatan bilingv, uchta tilni biladigan shaxsga nisbatan trilingv, ko’p tillarning sohibiga nisbatan polilingv yoki poliglot terminlari qo’llanadi. Bilingvizm (ikkitillilik) zamirida turli tilda so’zlashuvchi xalqlar o’rtasidagi turfa xil (yonma-yon yashash, madaniy, siyosiy va shu kabi) aloqalar yotadi. Masalan, asrlar davomida o’zbek va tojik xalqlari yonma-yon yashashlari natijasida o’zbek-tojik, tojik-o’zbek bilingvizmi hodisasi yuz bergan. Hozirgi kunda, ayniqsa, iqtisodiy sabablar munosabati bilan bilingvizm million-million kishilarni o’ziga tortmoqda. Xo’sh, bilingvizm hodisasining tub mohiyati, sotsiolingvistik, psixolingvistik aspektlari haqida nimalar deyish mumkin? Fanda bu savolga turlicha javoblar berilgan. Masalan, Yu.D.Desheriev o’z asarlaridan birida bilingvizmga: ''Ikki tilda erkin so’zlasha olish layoqatiga ega bo’lish» [6.22] -deb taьrif beradi. V.A.Avrorin esa ikkitillilikni «ikki tilga taxminan bir xilda erkin egalik qilish» [2.51] - deb tushunadi. V.A.Avrorin va Yu.D.Desherievlar ta’kidlashicha, shunga o’xshash fikrlar T.A.Bertagaev, K.M.Musaev, S.N.Onenko singari tilshunoslar tomonidan ham aytilgan [2.51; 8.10-11]. Ikkitillilikning tadrijiy-tavsifiy ta’rifi U.Vaynrayx asarlarida uchraydi, u “...ikki tildan navbatma-navbat foydalanish amaliyotini ikkitillilik, uni amalga oshirayotgan shaxslarni esa ikkitillilar” [4.22] deb nomlaydi. Bilingvizm haqidagi U.Vaynrayx qarashlari tarafdorlaridan biri taniqli rus tilshunosi V.Yu.Rozentsveygdir. U ham «ikkitillilik tushunchasi ostida ikki tilga egalik hamda muloqot vaziyatidan kelib chiqqan holda, biridan ikkinchisiga muntazam o’tish tushunilishi” [11.4] ni ta’kidlaydi. Bilingvizmning hududiy va milliy ko’rinishini farqlash kerak. Hududiy bilingvizm ikki va undan ortiq tillarning ma’muriy-davlat yoki geografik omillar asosida chegaralangan hududda birga, yonma-yon mavjud bo’lishini taqozo etadi. Bilingvizmning milliy ko’rinishi geografik omilga bog’liq emas, u etnik (milliy) omil asosida kelib chiqadi hamda bir xalqning o’zida ikki va undan ortiq turli milliy tillarning mavjud bo’lishida namoyon bo’ladi. Hududiy bilingvizmda har bir shaxs o’zi mansub bo’lgan xalq kabi, umuman olganda, birtilli bo’lishi mumkin. Milliy bilingvizmda esa nafaqat har bir shaxs, balki butun bir xalq ikkitillidir. Birinchi holat (hududiy bilingvizm)da turli tillar parallel chiziqlar kabi hech qaerda kesishmay birga mavjuddir. Ikkinchi holat (milliy 263 bilingvizm)da esa ular birga mavjud bo’libgina qolmay, balki qo’llanish doiralarini o’zaro chegaralab yoki til vaziyatiga bog’liq ravishda barchaning nutqiy amaliyotida bir-biri bilan almashinib o’zaro aloqaga kirishadi. Sotsiolingvistikaning muammolarini hal qilishga hissa qo’shgan L.V.SHcherbaning ta’kidlashicha, ikkinchi tilni o’rganish usuliga qarab bilingvizm sun’iy va tabiiy xarakterga ega bo’ladi. Bu fikr qator adabiyotlarda ham, «paydo bo’lish sharoitlariga ko’ra bilingvizmning tabiiy va sun’iy ko’rinishlari farqlanadi» [9.31; 13.9], deb qayd etilgan. Bilingvizmning ekstensiv darajasiga ko’ra individual va ommaviy ko’rinishlari farqlanadi [3.85-86]. Bunda bilingvizmning tarqalish holatlari nazarda tutiladi. SHunga ko’ra Farg’ona viloyatining turli hududlarida mavjud bo’lgan bilingvizmni ham individual va ommaviy ko’rinishlarga ajratish mumkin. Bilingvizmning ekstensiv individual ko’rinishlariga o’zbek-yapon, o’zbek-koreys ikkitilliligini misol sifatida keltirish mumkin. Bilingvizmning bu ko’rinishi sun’iy individual ikkitillilikka misol bo’ladi. Bilingvizmning ekstensiv ommaviy ko’rinishlariga esa o’zbek-tojik, o’zbekrus ikkitilliligi misol bo’la oladi. Bular, asosan, tabiiy bilingvizm sifatida namoyon bo’ladi (o’zbek-rus bilingvizmida sun’iy bilingvizm elementlari ham mavjud bo’ladi). Individual bilingvizmda ikkinchi til ta’siri deyarli sodir bo’lmaydi va sezilmaydi. Bilingvizmning, yuqorida qayd etilgan ko’rinishlaridan tashqari, L.V.SHcherba sof va aralash bilingvizm turlari borligini alohida ko’rsatib o’tadi. Ular o’rtasida tafovutlar borligini aniq misollar orqali isbotlab beradi. Sof bilingvizm tushunchasi ostida u so’zlovchi ongida tillar bir-biridan mustaqil sistema sifatida ajragan, ular orasida hech qanday qiyos-zidlik yo’q degan fikrni bildiradi. Buning isboti sifatida L.V.SHcherba XIX asr rus aristokratlari rus va frantsuz tillarida nisbatan erkin so’zlashgan bo’lsalar-da, frantsuz tilidan rus tiliga, rus tilidan frantsuz tiliga tarjima qila olmasliklarini fakt sifatida keltiradi. O’sha davrlarda Rossiyada ikkinchi tilga o’rgatish ayol murabbiylar tomonidan amalga oshirilar edi. Odatda, rus tilini umuman bilmaydiganlar ataylab tanlanar edi. Mazkur metodni L.V.SHcherba «Guvernant ayol metodi» deb nomlagan [12.6-7, 47-48,55]. Yu.D.Desherievning bilingvizm ko’rinishlariga oid o’ziga xos qarashlari mavjud. U ikkinchi tilni o’rganish usuliga ko’ra bilingvizmni kontakt va nokontakt bilingvizm tarzida ikkiga ajratadi [7.331-334]. Bunda u ikkinchi tilni o’zlashtirish til egalari bilan bevosita yoki bilvosita muloqot orqali amalga oshirilishini nazarda tutadi. Agar L.V.SHcherba ikkinchi tilni o’zlashtirish usuliga e’tibor bergan bo’lsa, Yu.D.Desheriev mazkur jarayonni belgilovchi sharoitlarga diqqatni qaratadi. Bilingvizmning tabiiy ko’rinishini bevosita yoki to’g’ri, sun’iy bilingvizmni esa bilvosita ko’rinish deb ataydi. Bilingvizmning kontakt aloqada bo’lgan xalqlarda namoyon bo’lish darajasiga ko’ra Yu.D.Desheriev bir taraflama va ikki taraflama bilingvizmni ajratadi. Bir taraflama bilingvizmda bir xalq ikkinchi xalqning tilini bilmaydi, ikkinchi xalq esa ikkala tilni biladi. Ikkitaraflama bilingvizmda ikkala xalq bir-birining tilini biladi va amalda qo’llay oladi. Birtaraflama va ikkitaraflama bilingvizm tushunchalari tillarning o’zaro ta’sirida ahamiyatli hisoblanadi. Bir taraflama bilingvizmda tillarning o’zaro ta’siri ham bir taraflama bo’ladi. Ikkitaraflama bilingvizmda tillarning o’zaro ta’siri har ikki tilda ham yuz beradi. SHuning uchun ham birtaraflama va ikkitaraflama bilingvizmni o’rganish tillarning o’zaro ta’siri nuqtai nazaridan katta ahamiyatga ega. Tilning funktsional tomonini o’rganganda ham uni inobatga olish foydadan holi emas. V.Yu.Rozentsveyg ta’kidlashicha, bilingvizmni faqat til variantining u yoki bu darajadagi turg’un holati sifatida emas, balki bir necha bosqichlardan iborat murakkab jarayon sifatida ko’rib chiqish kerak [10.59]. Bilingvizmga sotsiologik nuqtai nazardan yondashuv Yu.D.Desheriev va T.M.Garipovlar ishlarida mavjud. Ular bilingvizmga til almashuv jarayonining o’tish davri sifatida qaraydi. Ularning fikricha, bilingvizmdan oldin ona tili, avvalgi til, monolingvizmi davri bo’lib o’tadi, bilingvizmdan so’ng esa yana birtillilik davri bo’ladi. Lekin bu davrda birinchi til to’liq iste’moldan chiqib, ikkinchi tilga o’z o’rnini bo’shatadi va yangi monolingvizm davri boshlanadi [7. 338-340; 5. 155]. Yuqoridagi nazariy adabiyotlar tahlilidan shu narsa ma’lum bo’ladiki, o’zbek tilshunosligida til aloqalari jarayonida sodir bo’ladigan bilingvizmning barcha ko’rinishlarini umumiy tavsifi, lingvistik interferentsiya masalalari va tillarning o’zaro ta’sirida bilingvizmning o’rni kabi e’tiboridan chetda qolib kelayotgan masalalardandir. References: 1. Abaev V.I. Istoriya yazika i istoriya naroda. M., 1952 2. Avrorin V.A. Dvuyazichiya i shkola. V kn: Problemi dvuyazichiya i mnogoyazichiya. M., 1972 3. Bertagaev T.A. Bilingvizm i ego raznovidnosti v sisteme upotrebleniya. V kn: Problemi dvuyazichiya i mnogoyazichiya. M., 1972. 4. Vaynrayx U. YAzikovie kontakti. Kiev, 1979. 5. Garipov T.N.Vzaimodeystvie yazikov i bashkirskiy yazik. V kn: Vzaimodeystvie i vzaimoobogashenie yazikov narodov SSSR. M.,1969. 6. Desheriev YU.D. Vvedenie. V kn: Razvitie natsionalno- russkogo dvuyazichiya. M., 1976. 7. Desheriev YU.D. Zakonomernosti razvitiya i vzaimodeystviya yazikov v sovetskom obshesve. M., 1966. 8. Desheriev YU.D. Problemi sozdaniya sistemi bilingvisticheskix ponyatiy i voprosi metodiki bilingvisticheskix issledovaniy. M., 1976. 9. Kasatkin L.L. i drugie. Russkiy yazik. CH 1., M., 1989. 10. Rozensveyg V.YU. O yazikovix kontaktax. V YA., 1963,№1. 265 11. Rozensveyg V.YU. YAzikovie kontakti. L.,1972. 12. SHerba L.B. Izbrannie raboti po yazikoznaniyu i fonetike. L., 1958. 13. YUsupov K. O‘zbek va tojik tillarining o‘zaro ta’siri. T., Fan, 1974.
Bilingvizm, Ikki tillilik — 2 tilni yoki muayyan adabiy til va uning dialektini mukammal bilish.
Bu ijtimoiy talab yoki biror sabab bilan yuzaga keladi. Uning tabiiy vujudga kelishiga bir davlat hududida ikki va undan ortiq xalq vakillarining jips yashashi ham sabab boʻladi.
Bilingvist odam miyasi bir nechta sezilarli afzalliklarga ega boʻladi. Baʼzilarini hattoki koʻrish mumkin: kulrang moddaning koʻproq zichlikga ega boʻlishidir. Bundan tashqari ikkinchi tilni ishlatganda miyaning baʼzi bir qismlarining faollanishining koʻpayishi kuzatiladi. Buni miyani charxlash deb aytishimiz mumkin.
Hozirgi kunda bilingvizmning kognitiv afzalligi juda tushunarli koʻrinadi. Ammo oʻz vaqtida bu ekspertlarni lol qoldirgan. XX asrning 60-yillarigacha ikki tillilik, tillar orasida doimiy oʻtishga kerak boʻlgan energiyani sarflagani uchun, bola rivojlanishni sekinlashtiradigan toʻsiq deb hisoblangan. Ushbu nuqtai nazar birinchi navbatda notoʻgʻri boʻlgan ilmiy ishlarga asoslangan edi. Oxirgi paytdagi tadqiqotlar bir necha til bilish insonning qaror qabul qilish, vazifalar oʻrtasida oʻtish, eʼtiborni jamlash kabi fazilatlarini rivojlanishiga olib kelishini tasdiqlab berdi.
Oʻzbek mumtoz adabiyotining (Oʻrta asrlar) koʻpgina vakillari ham oʻzbek, ham fors tilini yaxshi bilganlar. Masalan, Alisher Navoiy oʻz ona tili — turkiy til bilan bir qatorda fors tilini ham juda yaxshi bilgan. Bu tildagi asarlarini toʻplab devon ("Devoni Foniy") tuzgan. Bu devoni forsiy til shoirlar, xususan, Jomiy tomonidan yuksak baholangan.
Ikki tilda ijod qiladigan adiblar hozir ham uchraydi. Jumladan, mashhur qirgʻiz yozuvchisi Chingiz Aytmatov qirgʻiz va rus tillarida erkin ijod qiladigan yozuvchidir. Umuman ikki tillilik ijtimoiy hodisa sifatida tillarning boyishi, rivojlanishi, umumbashariy madaniy saviyaning oshishiga muhim taʼsir etuvchi omildir. Tillarning bir-biriga har qanday taʼsir koʻrsatishi bilingvist odamlar boʻlishini talab etadi.
14-MA`RUZA: MADANIYATLARARO MULOQOT

Reja:
1. Muloqot

2. Madaniyat tushunchasi
3. Milliy madaniyatning tarkibiy qismlari
4. Lisoniy shok

Madaniyat va til bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Chet tillarini o'rganish va o'qitish muammosini batafsil o'rganish o'tgan asrning oxirida boshlangan. Asar ko'proq dekorativ xarakterga ega edi va 70-yillarning boshlariga qadar na rus (o'sha sovet), balki chet tillar adabiyotida bu mavzu bo'yicha chuqur va puxta tadqiqotlar olib borilmadi. Biroq, so'nggi yillarda tilshunoslarning til hodisalarini keng ekstra-lingvistik kontekstda o'rganishga bo'lgan qiziqishi va istagini aks ettiruvchi asarlar soni jiddiy ravishda oshdi. O'quv jarayonini texnologiklashtirish oliy ta'lim pedagogikasida nisbatan yangi yo'nalish bo'lib, u eng maqbul ta'lim tizimlarini asoslash, ishlab chiqish, qurish, talabalarni kasbiy tayyorgarligiga qaratilgan turli pedagogik jarayonlarni loyihalash va modellashtirish bilan shug'ullanadi.

O'quv jarayonida qo'llaniladigan zamonaviy pedagogik texnologiyalar bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega. Har qanday pedagogik texnologiya quyidagilarni o'z ichiga oladi: maqsadga yo'naltirish; tayanish kerak bo'lgan ilmiy g'oyalar; o'qituvchi va talabaning harakatlar tizimi (birinchi navbatda menejment toifalarida); natijani baholash mezonlari; Natijalar foydalanish cheklovlari.
Madaniyat tushunchasini ikki tomondan ko'rib chiqish kerak - ikki tomondan - obyektiv va subyektiv. Obyektiv madaniyat iqtisodiy tizim, ijtimoiy urf-odatlar, siyosiy tuzilmalar va jarayonlar, shuningdek adabiyot, san'at va hunarmandchilik kabi barcha mumkin bo'lgan institutlarni o'z ichiga oladi.
Subyektiv madaniyat - bu madaniyatning psixologik xususiyatlari. Ushbu kontsepsiya quyidagilarni o'z ichiga oladi: qadriyatlar va fikrlash shakllari (mentalitet). Ko'pgina tadqiqotchilar fikriga ko'ra, ushbu subyektiv madaniyatni tushunish juda qiyin.
Chet tillari va madaniyatlararo aloqalarning o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligi shunchalik ravshanki, ular keng tushuntirishga muhtoj emaslar. Chet tilini egallash, birinchi navbatda, madaniyatlarning chorrahasini o'zlashtirish, bu madaniyatlararo aloqa amaliyotidir, chunki har qanday chet el so'zlari urf-odatlarni, urf-odatlarni aks ettiradi. mentalitet, tashqi dunyo va xorijiy madaniyat: har bir so'z dunyoga milliy nuqtai nazarga ega.
Hozirgi kunda Rossiyada chet tilini o'zlashtirishning asosiy vazifasi - bu tilni haqiqiy va to'liq aloqa vositasi sifatida o'rgatish. Chet tilini o'zlashtirish haqida odatiy tushuncha matnlarni o'qishga va eng yaxshi holda lug'at bilan matnlarni tarjima qilishga tushdi. O'rta maktab darajasida filologlar badiiy adabiyot asosida dars berishgan; ular ("minglab so'zlarda") o'zlarining kelajakdagi kasblariga mos keladigan maxsus matnlarni o'qidilar va agar o'qituvchilar va talabalar uchun etarli vaqt va ishtiyoq bo'lsa, kundalik mavzular deb ataladigan kundalik muloqotning hashamati.
Ushbu kundalik mavzularni to'liq izolyatsiya sharoitida o'rganish va o'rganilayotgan til dunyosi bilan haqiqiy tanishishning va olingan bilimlardan amaliy foydalanishning mumkin emasligi.
Shunday qilib, tilning bitta vazifasi bajarilishi mumkin - xabar funktsiyasi juda tor shaklda.
Chet tilini bilish darajasi nafaqat uning o'qituvchisi bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqa orqali belgilanadi. Muloqot vositasi sifatida chet tilini o'rgatish uchun siz aloqa muhitini yaratishingiz, o'rganilayotgan tilning so'z boyligini yashash sharoitida, tabiiy sharoitlarda faol ishlatishingiz kerak. Bu chet ellik mutaxassislarni jalb qilgan holda va tilsiz ilmiy munozaralar, chet el ilmiy adabiyotlarini abstraktsiya qilish va muhokama qilish, chet tillarda individual fanlarni o'qish, xalqaro konferentsiyalarda qatnashgan, tarjimon bo'lib ishlash, aniq aloqa, aloqa va tushunish qobiliyatlari bo'lishi mumkin. va ma'lumotlarni etkazish. Muloqotning norasmiy turlarini rivojlantirish kerak: to'garaklar, to'garaklar, chet tillariga qiziquvchi kursantlar to'planishi mumkin bo'lgan qiziqish uyg'onadigan akademik jamiyatlar.
Turli xalqlar va madaniyatlar vakillari o'rtasidagi aloqa vositasi sifatida xorijiy tilni o'zlashtirishning dolzarb vazifasining echimi shundaki, tillarni ushbu tillarda gaplashadigan xalqlarning madaniyati bilan uzviy birlikda o'rganish kerak.
Kursantlarga chet tilini puxta o'rganish, ularni erkin ko'paytirishni o'rgatish va nafaqat chet tilini tushunishni o'rganish, muloqot shunchaki og'zaki jarayon emasligi bilan murakkablashadi. Chet tilini bilish jarayonining samaradorligi, mavzuni bilishdan tashqari, ko'plab omillarga bog'liq: sharoitlar va aloqa madaniyati, odob-axloq qoidalari, og'zaki bo'lmagan ifoda shakllarini bilish: yuz ifodalari, imo-ishoralar.
Turli madaniyat vakillari o'rtasidagi samarali aloqani ta'minlash uchun til to'sig'ini yengish etarli emas. Buning uchun madaniy to'siqni engib o'ting. Kommunikativ madaniyatning turli tarkibiy qismlarining milliy o'ziga xos xususiyatlari madaniyatlararo muloqot jarayoniga to'sqinlik qilishi mumkin.
Milliy o'ziga xos rangga ega bo'lgan madaniyat tarkibiy qismlari kamida quyidagilarni o'z ichiga oladi.
a) an'analar (yoki madaniyatning barqaror elementlari), shuningdek madaniyatlar, marosimlar "sotsialormativ" sohada an'ana sifatida belgilangan (tegishli tizimga tartibga soluvchi talablarni ongsiz ravishda kiritish funktsiyasini bajaruvchi);
b) an'analar bilan chambarchas bog'liq bo'lgan kundalik madaniyat, buning natijasida ko'pincha an'anaviy-kundalik madaniyat deyiladi;
v) kundalik xatti-harakatlar (ma'lum bir madaniyat vakillarining odatlari, ma'lum bir jamiyatda qabul qilingan aloqa normalari), shuningdek, u bilan bog'liq bo'lgan taqlid va pantomimik tabiat, ma'lum bir lingemadaniy qismning egalari tomonidan qo'llaniladi;
d) dunyoni idrok etishning o'ziga xos xususiyatlarini, muayyan madaniyat vakillarining tafakkurining milliy xususiyatlarini aks ettiruvchi "dunyoning milliy rasmlari";
e) ma'lum bir etnik guruhning madaniy an'analarini aks ettiruvchi badiiy madaniyat.
Milliy til va madaniyatning ona tili ham o'ziga xos xususiyatlarga ega. Madaniyatlararo aloqada muloqot qiluvchilarning milliy xarakteristikalarini, ularning hissiy tuzilishi tizimini va tafakkurning o'ziga xos xususiyatlarini aniqlash kerak.
Yangi sharoitda, xorijiy tillarni o'qitish muammosi yangi shakllantirilishi bilan, turli millat vakillari o'rtasidagi muloqot, muloqot kursi va bu bo'shliqni to'ldirish uchun keskin sharoitlarning paydo bo'lishi aloqa madaniyatini rivojlantirishda ijtimoiy-madaniy tarkibiy qismning rolini kengaytirish va chuqurlashtirish zarurligi aniqlandi.
E.Sepirning so'zlariga ko'ra, "har bir madaniy tizim va ijtimoiy xatti-harakatlarning har bir omili aloqani aniq yoki noaniq ravishda anglatadi.
Biz allaqachon gaplashmoqdamiz, shuning uchun ona tilida so'zlashuvchilarning dunyosini (tilni emas, balki dunyoni), ularning madaniyatini so'zning keng etnografik ma'nosida, ularning turmush tarzini, milliy xarakterini, mentalitetini va boshqalarni yanada chuqurroq, yaxlit ravishda o'rganish zaruriyati haqida gaplashmoqdamiz, chunki haqiqiy foydalanish. nutqdagi so'zlar, nutqning haqiqiy takrorlanishi ko'p jihatdan nutq jamoasining ushbu tilidagi ma'ruzachilarning ijtimoiy va madaniy hayoti haqidagi bilimlari bilan belgilanadi. "Til ijtimoiy hayotga xos amaliy ko'nikma va fikrlar to'plamidan tashqarida mavjud emas". Milliy tuzilmalar ijtimoiy-madaniy tuzilmalarga asoslanadi.
So'zlarning ma'nosi va grammatika qoidalari tilni aloqa vositasi sifatida faol ishlatish uchun etarli emas. Siz o'rganilayotgan til dunyosini imkon qadar chuqurroq bilishingiz kerak.
Boshqacha qilib aytganda, so'zlar va grammatika qoidalarining ma'nolariga qo'shimcha ravishda, qachon aytishni / yozishni, qanday, kimga, kim bilan, qaerda bo'lish kerakligini bilishingiz kerak; berilgan ma'no / tushuncha sifatida ushbu fikr mavzusi o'rganilayotgan tilning haqiqiy dunyosida yashaydi.
Sotsiolingvistik, lingvistik va mintaqaviy tadqiqotlar va o'rganilayotgan til dunyosi kabi tushunchalar bir-biri bilan qanday bog'liq?
Sotsiolingvistika - bu tilshunoslikning ijtimoiy omillar tomonidan lisoniy hodisalar va til birliklarining shartliligini o'rganadigan qismi: bir tomondan, aloqa sharoitlari (vaqt, joylar, ishtirokchilar, maqsadlar va boshqalar), ikkinchi tomondan, urf-odatlar, urf-odatlar va "ijtimoiy va madaniy hayotning xususiyatlari". gapirish jamoasi.
Tilshunoslik va mintaqaviy tadqiqotlar sotsiolingvistikaning didaktik analogidir, chet tilini o'qitishni ona tilida so'zlashuvchilarning ijtimoiy va madaniy hayotini o'rganish bilan ifoda shakllarining kombinatsiyasi sifatida birlashtirish zarurligi g'oyasini rivojlantiradi.
E.M. Vereshchagin va V.G. Rossiyadagi lingvistik va mintaqaviy tadqiqotlarning asoschilari Kostomarov til o'rganishning ushbu muhim jihatini quyidagicha ifodalagan: "Ikki milliy madaniyat hech qachon mutlaqo bir-biriga mos kelmaydi", bu har biri milliy va xalqaro elementlardan iborat ekanligidan kelib chiqadi. Taqqoslanadigan madaniyatlarning har bir juftligi uchun tushadigan (xalqaro) va ajralib turuvchi (milliy) birliklarning umumiyligi har xil bo'ladi ... Shuning uchun nafaqat ma'lum bir til hodisasini ifoda etish rejasini, balki tarkibiy rejani ham o'zlashtirish uchun vaqt va kuch sarflanishi ajablanarli emas. ona madaniyatida ham, ona tilida ham o'xshash bo'lmagan yangi obyektlar va hodisalar tushunchasi talabalarining ongi. Binobarin, gap mintaqaviy geografiya elementlarini tilni o'qitishga kiritish haqida ketmoqda, bu umumiy geografiya bilan taqqoslaganda sifat jihatidan farq qiladi. Ta'lim jarayonida milliy madaniyat sohasidagi til va ma'lumotlarning uyg'unligi haqida gap ketayotganligi sababli, ushbu turdagi o'qitishni tilshunoslik va mintaqaviy o'qitish deb atash taklif etiladi. "Ona tilini o'rab turgan dunyoning manzarasi shunchaki tilda aks etmaydi, u tilni va uning tashuvchisini shakllantiradi. kadrlar tayyorlash jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etishning shartlaridan biri ilg'or texnologiyalarni loyihalashtirish va amalga oshirishda o'qituvchilar ko'nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish hisoblanadi. kursantlarni tayyorlash juda ko'p.