Psixogen kasalliklarning paydo bo'lishi va turlari

Reaktiv paranoidlar
Klinik jihatdan ko`p ko`rinishli guruh bo`lib, xususan o`tkir paranoid, karlik vasvasasi holida bo`ladi.
O`tkir boshlangan psixogen paranoid qiska davom etadi (bir xaftadan 1—2 oygacha) va o`tkir reaktiv paranoid deyiladi. Ular munosabat va kuzatib yurish vasvasalari bilan tavsiflanib, ularning mazmuni jarohatlaigan vaziyatni in`ikos etadi, eshituv, ko`ruv gallyusinasiyalari va qo`rquv affekti bilan davom etadi. Bemorlar noqulay vaziyat natijasida unga yomon munosabatda bo`lishayapti deb, uning orqasidan ta`kib qilib yurayotgandek, unga yomonlikni ravo ko`rayotgandek, ko`chada notanish odamlar xavotirlanib qarayotgandeq xuddi bir-biriga belgi berayotgandek tuyuladi. Eshituv va qo`ruv gallyusinasiyalari mazmuni bo`yicha reaktiv paranoid mavzusiga borib taqaladi va kasallikning davom etishi jarohat chaqirgan vaziyat tugyashiga bog`liqdir.
Reaktiv vasvasa psixozlarining turlaridan biri kar odamdagi munosabat va ta`kib qilish vasvasasidir. Bemorlarga atrofdagilar uning ustidan kulayotgandek tuyuladi, nimadir yomon fikr uylayotgandeq uni huquq qisib qo`yayotgandeq uni ilojsizligidan foydalanayotgandek tuyuladi.
Doimo ruhiy kasalliklar bilan muloqotda bo`ladigan odamlarda indusirlangan reaktiv paranoid paydo bo`lishi mumkin. Bu ko`pincha oilaviy vasvasaga aylanib ketadi. Bu holat ko`pincha bir yoki oilaning bir nechta a`zosida paydo bo`ladi. Bunga sabab ruhiy bemor oilaning boshlig`i bo`lsa, uni vasvasaviy safsatalarini atrofdagilar tanqidiy nuqtai nazardan qaramasdan, to`g`ri deb qabul qiladilar va unga o`z munosabatlari bilan qo`shiladilar («ruhiy» kasallikning yukishi). Bu vasvasaning paydo bo`lishi, bundan tashqari, yuqqan odamda ishonish, cheklanish, intellektual yetishmovchilik xususiyatlari borligini namoyon qiladi. Indusirlangan yuktirilgan vasvasa ko`pincha ta`kib qilish tavsifiga ega bo`ladi. Indusirlangan vasvasa kam uchraydi va odatda kasaldan ajratilganda izsiz yuqolib ketadi.
Reaktiv gallyusinoz
Ruhiy xastaliklarning anchagina kam uchraydigani klinik ko`rinishida reaktiv gallyusinoz tavsifi bo`lgan gallyusinasiyalar yetakchi o`rin tutadi. Gallyusinasiyalar odatda eshituv, jalb qilish ko`rinishida bo`lib, yaqinlari, tanish, qo`ni-qo`shnilarining tovushi bo`lib, mazmuni jihatidan xotirjamlik yoki ta`na va hatto qo`rqituv mazmuniga ega bo`lishi mumkin. SHu bilan birga reaktiv psixozlar patogenezida nihoyatda ahamiyatli bo`lgan zve­no ekzogen yoki somatogen yuzaga keltirilgan ruhiy faoliyatning o`zgarishidir. Buni patologik asosi, moxiyati deyiladi (S. G. Jislin, 1965, F. I. Ivanov, 1970). Reaktiv gallyusinoz patogenezida ruhiy yoki jismoniy charchash bilan bog`liq bo`lgan astenizasiya ham ishtirok etadi. Bo`lar charchash, affektiv kuchlanish, majburiy uyqusizliq somatik kasalliklar, bosh miya jarohatlari, zaharlanishlar, alkogolizmlardan bittasi ko`proq asos bo`lib xizmat qiladi. Fiziologik holatlar: homiladorlik, laktasiya, yoshga qarab yuz beruvchi krizlar (pubertat va involyusiya) ma`lum ahamiyatga ega bo`ladi.