Rivojlanish darajasi haqida xulosa 8-10ball – bola maktab ta'limiga tayyor, uning esda qoldirishi Yuqori va o‘rtacha dinamiklikka ega.
4-7 ball – o‘qishga etarli darajada tayyor emas.
0-3 ball – umuman maktab ta'limiga tayyor emas.
Meyli testi yordamida ko‘rish va eshitish xotirasini o‘rganish
R.Meili testi 1961 yilda ishlab chiqilgan bo‘lib, 7–14 yoshli bolalar va kattalarning ko‘rish va eshitish xotirasini o‘rganishda foydalaniladi. Tadqiqot ikki bosqichdan iborat (6-jadval).
Birinchi bosqichda rasmda tasvirlangan predmetlarni xotirada olib qolish va ko‘rish xotirasi o‘rganiladi. Ikkinchi bosqichda tadqiqotchi o‘qib bergan so‘zlarni – predmetlarning nomlarini eshitib, esda olib qolish qobiliyati o‘rganiladi. Bu tadqiqotlar bir kunda o‘tkazilmaydi, bu esa xotiraning o‘rganilayotgan xususiyatlarini yaxshilab tahlil qilishga imkon beradi.
Tajriba o‘tkazish uchun turli predmetlar tasvirlangan 60 ta so‘zlar to‘plami – 2 - qatorda kerak bo‘ladi. Ko‘rish xotirasi o‘rganilayotganda quyidagi qo‘rsatma beriladi: «Hozir men sizga turli predmetlar tasvirlangan rasmlarni ko‘rsataman, siz ularning nomini istalgan tartibda aytasiz». Rasmlarning har biri 2 soniya ko‘rsatiladi. 10 soniya tanaffusdan so‘ng sinaluvchi predmetlarni aytadi. Eksperimentator to‘g‘ri aytilgan predmetlarni ham, rasmda yo‘q bo‘lgan qo‘shib qo‘yilgan predmetlarning nomini ham yozib boradi. Rasmlarning 2-seriyasini boshqa kuni, so‘zlar qatori bo‘yicha tajribalar ham boshqa kunlari o‘tkaziladi.
6-jadval Meyli testi uchun qo‘zg‘atuvchi material
tadqiqot bosqichlari
Eshitish xotirasini o‘rganish bo‘yicha tadqiqot ham shunday o‘tkaziladi. Sinaluvchiga quyidagi qo‘rsatma beriladi: «Hozir sizga so‘zlar qatorini o‘qib beraman, siz esa eshitib bo‘lganingizdan so‘ng, ularni istalgan tartibda menga aytib berasiz». Tadqiqotchi tadqiqot qaroriga sinaluvchi aytgan barcha so‘zlarni – takrorlaganlarini ham, yo‘q so‘zlarni qo‘shib qo‘yganlarini ham yozib boradi. Olingan natijalar foizlarda miqdoriy o‘lchash orqali tahlil qilinishi mumkin.
Ko‘rib esda olib qolingan narsani qayta tiklash Ko‘rish xotirasi xususiyatlarini D.Wechsler (1945) taklif etgan metodika yordamida o‘rganish mumkin. Bu metodika xotira shkalasini o‘rganish subtestlaridan biridir. Sinaluvchiga turli geometrik figuralar tasvirlangan rasmlarga qarash taklif etiladi (6-ilova). Har bir rasm sinaluvchiga 10 soniya ko‘rsatiladi. Keyin sinaluvchi toza oq qog‘ozga ko‘rgan narsasini qayta esga tushirib, chizishi kerak. Tajriba natijalarini miqdoriy tahlil qilish mumkin.
Figura A: 1) ikki kesishgan chiziq va ikki bayroq – 1 ball; 2) to‘g‘ri joylashtirilgan bayroq – 1 ball; chiziqlar kesishganda to‘g‘ri burchak – 1 ball. Eng Yuqori baho – 3 ball.
Figura B: 1) katta kvadrat ikkita diametri bilan – 1 ball; 2) katta kvadrat 4 kichik kvadrat – 1 ball; 3) ichki diametr barcha ichki kvadratlar bilan – 1 ball; 4) kvadratchalardagi 4 ta nuqta – 1 ball; 5) aniq taqsimlanganlik – 1 ball. Sinaluvchi olishi mumkin bo‘lgan eng Yuqori baho – 5 ball.
Figura V: 1) ochiq to‘g‘ri to‘rtburchak – 1 ball; 2) markaz va o‘ng chap tomon to‘g‘ri esga tushirilgan – 1 ball; 3) bir noto‘g‘ri chizilgan qismni hisobga olmaganda, figura umuman to‘g‘ri – 1 ball; 4) figura to‘g‘ri esga tushirilgan – 1 ball; eng Yuqori baho – 3 ball.
Figura G: 1) katta to‘g‘riburchak ichida kichik to‘g‘riburchak – 1 ball; 2) ichki to‘g‘riburchakning hamma uchlari tashqi to‘g‘riburchak uchlari bilan birlashtirilgan – 1 ball; 3) kichik to‘g‘riburchak katta to‘g‘riburchakda aniq joylashtirilgan – 1 ball; eng Yuqori baho – 3 ball. Eng Yuqori natija – 14 ball.
Bu metodikadan maktabgacha ta'lim muassasalarining katta va tayyorlov guruhi bolalarini hamda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini tekshirishda foydalanish mumkin. Bu topshiriqlarni bajarganlaridan so‘ng bolalarning nafaqat geometrik figuralarni xotirada olib qolish va uni esga tushirish qobiliyatlari haqidagina emas, balki xotira bo‘yicha rasm chizish malakalarining shakllanganligi, sensomotor faoliyat holati haqida ham bilib olish mumkin.
Bentonning ko‘rish xotirasini o‘rganish testi Bu testni A.L.Benton (1952) turli shakldagi rasmlarni ko‘rib esda olib qolish xususiyatlarini o‘rganish uchun ishlab chiqqan. Sinaluvchiga ko‘rsatiladigan rasmlar 3 guruhga birlashtirilgan. Barcha guruhlar o‘zaro teng. Ularning har biri 10 ta namuna kartochkalaridan tuzilgan. Kartochkalarda bir nechta oddiy geometrik figuralar aks ettirilgan (7-ilova).
Har bir kartochka 10 soniya ko‘rsatiladi. Kartochkalar ko‘rsatilgandan so‘ng ularda chizilgan figuralarni esga tushirib chizish taklif etiladi. Olingan natijalar miqdoriy va sifatiy tahlil qilinadi. Sinaluvchi to‘g‘ri chizgan figura – 1 ball bilan, noto‘g‘ri chizilgan figura – 0 ball bilan baholanadi. Tadqiqot natijalarining umumiy bahosi faqatgina ko‘rish xotirasining holati haqidagina emas, balki aqliy taraqqiyot darajasi haqida ham bilishga imkon beradi.
