Psixik rivojlanish va uni davirlashtirish muammosi

Psixogenetik nazariya

• Psixologiyada psixogenetik yondahish ham mavjud bo’lib, u biogenetik, sosiogenetik omillarning qimmatini kamsitmaydi, balki psixik jarayonlar taraqqiyotining birinchi darajali ahamiyatga ega deb hisoblaydi. Ushbu yondahishning uchta mustaqil yo’nalishga ajratib tashlil qilish mumkin, chunki ularning har biri o’z moshiyati, mashsuli va jarayon sifatida kechishi bilan o’zaro tafovutlanadi.
• Psixikaning irrasional (aqliy bilish jarayonlaridan tashqari) tarkibiy qismlari bo’lmish emosiya, mayl va shu kabilar yordamida shaxs xulqini tashlil qiluvchi nazariya psixodinamika deyiladi. Mazkur nazariyaning yirik namoyondalaridan biri - bu amerikalik psixolog E.Eriksondir. U shaxs rivojini 8 ta davrga ajratadi va ularning har qaysisi o’ziga xos betakror xususiyatga egadir.

E.Eriksonning psixodinamik nazariyasi

8-davr – qarilik davri.
7-davr – yetuklik;
6-davr – yoshlik;
5-davr – o’spirinlik;
4-davr – maktab yoshi;
3-davr – o’yin yoshi;
2-davr – ilk bolalik;
1-davr – go’daklik;
E.Erikson nazariyasiga ko’ra inson umri 8 davrga bo’linadi:

Э. Эриксон бўйича шахс ривожланиши босқичлари

№	РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧИ	РИВОЖЛАНИШНИНГ НОРМАЛ ЧИЗИҒИ	РИВОЖЛАНИШНИНГ АНОМАЛ ЧИЗИҒИ
1.	Илк гўдаклик (туғилгандан 1 ёшгача)	Одамларга ишонч, ўзаро му-ҳаббат, боғланиш, ота-онани тан олиш, мулоқотда бола эҳтиёжларини қондириш	Онани болага нисбатан ёмон муносабати натижасида ин-сонларга ишончсизлик, му-ҳаббатни йўқолиши, кўкрак сутидан эрта чиқиб кетиши, ёлғизланиш.
		Мустқиллик, ўзига ишонч. Бола ўзига мустақил, алоҳи-да шахс сифатида қарайди, лекин ҳали ота-онасига боғ-лиқ	Ўзида иккиланиш, уят ҳисси-ни ҳис қилиш, ўз қобилият-ларидан шубҳаланади, ҳаётга мослашмаганини ҳис қилади.
2.	Илк болалик (3 ёшдан 5 ёшгача)	Қизиқувчанлик ва фаоллик, катталарга тақлид қилиш, фаол ҳаёт, ролли хатти-ҳаракат	Инсонларга нисбатан бефарқлик, ташаббусни сусайиши, бошқа болаларга нисбатан ҳасад, беқарорлик
3.	o’yin yoshi deb atalib 5 yoshdan 7 yoshgacha	Mazkur davrda tashabbus tuyg’usi, qaysidir ishni amalga oshirish va bajarish maylini tarkib toptiradi	Mabodo unda xohish-istakni ro’yobga chiqarishning yo’li to’sib qo’yilsa, ushbu holatda bola o’zini aybdor deb hisoblaydi
4	maktab yoshi	ko’zlagan maqsadga erihish qobiliyati, uddaburonlik va mashsuldorlikka intilish tuyg’usi bilan ajralib turadi. Uning eng muhim qadriyati - omilkorlik va mashsuldorlikdan iboratdir	ijobiy xislatlari yetarli darajada bo’lmaganligi, ongi hayotning barcha qirralarini qamrab ololmasligi, muammolarni yechishda aql-zakovatning yetishmasligi, bilimlarni o’zlashtirishda qoloqligi (sustligi) va hokazo