Психология тарихи фанидан маърузалар матни

 
ақлий хулосалар" тўғрисидаги ишига шундай тушунча характерлики, 
бунга асосан" хулоса килиш" операцияси
 
ақл билан
 
эмас, сенсомотор 
актларини солиштирган ҳолда келиб
 
чиқади. Бу жараёнда албатта 
ҳаракатланувчи реакциялар қатнашади. Шундай
 
қилиб сезги органлари ва 
ҳаракат органлари ўртасидаги узилишни енгиш имкони пайдо бўлди. 
Гельмголц гипотезасидан сўнг янги психология фаоллари Сеченов ва 
Вундтлар
 
ҳам муҳим тушунтириш аҳамиятини тан олишди. Гельмголц 
гипотезасини идеалистик файласуфлар предмет дунёси ўз операциясини 
англай олмаётган интеллектни ишини бир варианти деб тушунтирдилар.
 
Яна бир томони детерминизм билан бирга ишлатилиши мумкин бўлмаган 
гипотеза, "интервация сезгиси"дир. Гельмголц сезгини махсус синфи 
борлигини айтади. Бу
 
сезги индивид ўз ирода кучи билан мускулларини 
интервация қилганда пайдо бўлади. 
Шундай қилиб, Гельмголц системасида туғма тузилиш таъсири минимумга 
туширилиб,
 
муҳим рол тажрибага берилди, предмет образини шаклланишида 
сенсор ва интеллектуал дақиқа бирлиги тасдиқланди. Шу билан бирга 
Гельмголц эксперимент йўли билан психик ҳаётда маълум ҳолда феномен 
эмас, у ўз қонунига эга бўлган фаолият деган фикрни илгари сурди. 
Гельмголцни сезги органлари психофизиологияси тўғрисида эришганлари 
психик кўринишдаги детерминацияни махсус хусусиятини ёритди. Янги фан 
фалсафа ва физиологиядан ўзга фан яратилишига олиб келди. 
Психофизика. 
Психик кўриниш аниқ қонуниятга боғлиқ деган ғоя психофизика оқимини 
изланишларида тасдиқланган. Бу оқимнинг ташкилотчиси немис олими, 
физиолог Густав Фехнер(1801-1887) эди. Аниқ маълумот ва метафизик 
спекуляция уни фикрлашида боғланиб кетган. Олим ХХ асрнинг 20-30 
йилларида Лейпцигда физикадан дарс бериб электр бўйича изланишлар олиб 
борган. Психологик саволларга қизиқиш ўшанда пайдо бўлган. У узоқ 
касалликдан сўнг кўзи хиралашиб қолганда фалсафа билан шуғулланган, уни 
фикрича бутун коинотда онг тарқалган. 

---

Осмон жисмлари тирик, материя эса психикани орқа кўринмас томони, 
буни Фехнер математика ва эксперимент билан тасдиқламоқчи эди. Бир 
вақтлар Герберт психик ҳаётни математик формулалар билан боғламоқчи 
бўлганида мағлубиятга учради. Бу ҳисоблаш материя қалбаки бўлгани учун 
содир бўлди. 
Физиолог олим Э.Х.Вебер(1796-1878)ни ишининг тақдири эса ўзгачароқ 
бўлди. Тери ва мускул сезгисини эксперимент йўли билан ўрганиб Вебер 
физик қўзғатувчи ва сенсор реакцияси ўртасидаги ўзаро боғлиқликни 
математик формула билан ечиш мумкин деган хулосага келди. Вебер фикрича, 
қўшимча қўзғатувчи
 
ҳар бир ёрдамчи берилган масофага нисбатан бир хил 
масофада бўлиши керак, шунда аранг сезилиш фарқи бўлади. Бу хулосани 
аҳамияти катта. Ташқи қўзғатувчидан олинган сезишни тартибли характерда 
эканлигидан ташқари методологик жиҳатдан психологияни келажаги учун 
муҳим хулоса, яъни сон ва ўлчовга бутун психик кўринишлар тобелиги физик 
кўринишга сабаб бўлди. 
Вебер 1834 йили биринчи ишидаёқ қўзғатувчининг интенсивлиги ва сезиш 
динамикаси ўртасидаги муносабатга эътибор берди. Аммо илмий дунёда уни 
ишига қизиқиш бўлмади. 
Веберни "сезиш доиралари" гипотезаси “тана юзаси сезиш доираларига 
бўлинган бўлиб, ҳар бири бир нерв толасига эга”, деган хулоса Фехнерни 
ўйлантириб қўйди. Агар бутун коинотни планетадан молекулагача икки 
томони бўлса "ёруғ" яъни психик имконият бўлса ва "соя"
 
яъни материяли 
бўлса, демак уларни ўртасида математик тенглама сифатида функционал 
муносабат бўлиши мумкин. Логарифм жадвалида психик ҳаётни ҳисоблаш 
мумкиндек бўлди. Фехнер материалистларга қарама-қарши қалб ҳолатлари 
ҳақиқатлиги ва уларнинг ҳақиқий ҳажмини физик ҳажмдек аниқ ҳисоблаш 
мумкин деб исботлашга интилган. Фехнер ишлаб чиққан метод узоқ давомий 
йиллар эксперементал психологияга таъсирини ўтказди. Уни формуласи сезги 
интенсивлиги қўзғатувчи интенсивлик логарифмига пропорционаллиги 
психологияга математик ўлчов киритиш намунаси бўлиб келди. Кейинчалик 
аниқландики, бу формула универсал бўла олмас экан. Тажрибалар унинг 
чегараси борлигини кўрсатди. Вебер бошлаган Фехнер лидери бўлган бу оқим 
сезги органлари физиологияси ўзагидан чиқиб кетди. Улар очган қонуният 
психик ва физик (физиология эмас) ҳодисаларини қамраб олади. Фехнерни