Психология фанининг предмети ва унинг амалий вазифалари

ДИНАМИК СТЕРЕОТИП- (юнон. dinamicos-кучга оид, ўзгарувчанлик, 
ҳаракатчанлик. stereos-қатъий, tipos-из) бир хилдаги ташқи таассу-
ротларнинг кўп марталаб такрорланиши натижасида бош мия ярим шарлари 
қобиғида ҳосил бўладиган, маълум даражада қатъий шартли рефлектор ёки 
муваққат нерв боғланишлари системаси. Динамик стереотипнинг ҳосил 
бўлиши кишида муайян малака ва одатларнинг таркиб топишини, кишининг 
муайян ҳаёт шароитларига мослашувини таъминлайди. 
ЖИДДИИЛИК- ташқи кучли таъсир асосида юзага келадиган психик 
ҳолат. 
ИЛҲОМ, ИЛҲОМЛАНИШ, РУҲЛАНИШ - психик ҳолат тури. Унинг 
таркибига стеник эмоция ва ижодий тафаккурлар киради. Стеник эмоция 
деганда, шахснинг ҳаёт фаолиятини, куч-ғайратини оргтирадиган барча 
психик ва ижобий жараёнларни фаоллаштирадиган ижобий ҳиссиёт тури 
тушунилади. Ижобий тафаккур - қўйилган амалий ва назарий вазифаларни 
янги усуллар билан ҳал қилиш, онгимизда янги тасаввур, тушунча ва 
ҳукмлар ҳосил қилиш, муайян янги нарса яратиш билан боглиқ бўлган 
мураккаб тафаккур жараёни. 
ИМПУЛЬСИВ ҲАРАКАТЛАР- ташқи ёки ички майл таъсирида онгсиз 
ёки қисман англанилган ҳолда бажариладиган ҳаракатлар. Импульсив 
ҳаракатлар асосан кичик ёшдаги болаларга хосдир. Баъзан импульсив ҳара-
катларни нерв системаси толиққан катта кишиларда ҳам учратиш мумкин. 
Аксириш, эснаш, асаб тизимига йиғилиб қолган кучни сарфлаш, яъни оёқ-
қўлларни ёзиб керишиш кабнлар ҳам импульсив харакатларга киради, 
ИРОДА - шахснинг онгли харакатларида, ўзини-ўзи тута билиши-да 
ифодаланадиган, айниқса, мақсадга эришиш йўлида учрайдиган, жисмоний 
ва руҳий қийинчиликларни енгиб чиқишида намоён бўладиган ихтиёрий 
фаоллигидир. Ирода ҳам бошқа руҳий ҳодисалар сингари объектив 
вокеликни, хусусан жамиятдаги, алоҳида кишилар хаётидаги заруриятни акс 
эттиришнинг махсус шаклидир. Шунинг учун ҳам ирода, ғарчи кишиларнинг 
ихтиёрий фаоллиги бўлса ҳам, объектив сабаблар шахснинг яшаш тартиби ва 
шароитлари билан белгиланади. 
ИРОДА АКТИ- (акт - воқеа, ҳодиса, иш-харакат) - ирода акти, унинг 
иш-ҳаракатлари ва тузилишидир. Иродада ихтиёрий, онгли иш ҳара-катлари 
иштирок этади. Иродавий ҳаракат одам олдида турган мақсадни тақо-зо 
қилади, яъни бу ҳаракат орқали одам нимага эришмоқчи эканлигини анг-
лайди. Ирода актининг характерли белгиси ҳам истакдага мақсадни 
аниклашдан иборат. Кейин эса иродавий харакатнинг муҳим босқичи 
мақсадга эри-шиш йўллари қандай бўлишини, қандай ҳаракатлар бу максадга 

---

29 
олиб боришини ўйлаш, унинг мақсадга мувофиклигини чамалаб кўриш, 
максадга эришиш воситаларини танлаш ва уни амалга ошириш керак бўлади. 
Бу жараёнларнинг хаммаси ирода акти таркибига киради.