Психик ривожланиш ва уни даврлаштириш муаммоси

Ҳар бир давр ўзидан олдинги давр томонидан тайёрланиб, унинг асосида вужудга келади ва ўз навбатида, ўзидан кейинги даврнинг пайдо бўлиши учун асос бўлиб хизмат қилади.

Бир ёш даврдан 2-ёш даврига ўтиш тинч йўл билан ёки инқирозлар билан кечиши мумкин. Инқироз тараққиётнинг турли босқичларида вужудга келиши мумкин. Энг ёрқин намоён бўладиган инқирозлар қуйидагилар:

• Янги туғилган чақалоқлик инқирози.
• Уч ёш инқирози.
• Етти ёшли инқироз
• Ўсмирлик даврига ўтишдаги инқироз.
• Ўрта ёш инқирози.

З.Фрейд назарияси бўйича психосексуал ривожланиш

Орал босқич-1-1,5 ёш

• Орал босқич-1-1,5 ёш

2.Анал босқич-1,5-3 ёш

3.Фаллик босқичи 3-6 ёш

3.Фаллик босқичи 3-6 ёш

3.1Эдип комплекси 3.2Электра комлекси

4.Латент босқич 6-12ёш

4.Латент босқич 6-12ёш

5. Генитал босқич12-у.к

Ҳар бир ёш даври бир қанча хусусиятлар билан характерланади.

Булар:

• Оилада ва жамоада бола ҳолатининг ўзгариши.
• Таълим-тарбия шаклларининг ўзгариши.
• Бола организми айрим хусусиятларининг вояга етиши.
• Болада янгича фаолият турининг вужудга келиши.

Ҳар бир ёш даврида фаолиятнинг бирор тури етакчилик ролини бажаради. Фаолиятнинг етакчи тури тушунчаси А.Н. Леонтьевнинг асарларида очиб берилган.

• Фаолиятнинг етакчи тури – маълум ёш даврида боланинг психикасида, унинг психик жараёнлари ва психик хусусиятларида муҳим ўзгаришларни вужудга келтирувчи фаолият туридир. Ҳар бир ёш даврида фаолиятнинг бир тури учун эҳтиёж сезилади. Масалан: гўдаклик давридаги етакчи фаолият тури – бевосита эмоционал мулоқат бўлиб, унинг асосида ориентировка ва сенсомотор-манипулятив ҳаракатлар, яъни кўриш, эшитиш, мускул-ҳаракат сезгилари, идрок билан бошқариладиган ҳаракатлар шаклланади.
• Бу ёш давридаги энг муҳим янгилик – бошқа кишилар билан бўладиган мулоқотга эҳтиёж ва уларга муайян эмоционал муносабатнинг шаклланишидир.

• Илк болалик даврида фаолиятнинг етакчи тури – предметли ҳаракатлар. У орқали бола катталар билан ҳамкорликда предметлар билан бажариладиган ҳаракатларни ўзлаштиради. Бу даврдаги янгилик – нутқнинг ривожланиши ва кўргазмали ҳаракатли тафаккурининг тараққиётидир
• Мактабгача бўлган ёш даврида ролли ўйинлар фаолиятнинг етакчи тури бўлиб қолади.

• Кичик мактаб ёшида фаолиятнинг етакчи тури – ўқиш фаолияти ҳисобланади. Ўқиш фаолиятида хотира шаклланади, предметлар ва ташқи дунё ҳақидаги билимлар ўзлаштирилади.
• Ўсмирлик даврида – мулоқот етакчилик вазифасини бажаради.
• Илк ўспиринлик даврида етакчи фаолият тури – ўқув касбий фаолияти бўлиб, бу фаолият жараёнида дунёқараш, касбий қизиқишлар, ўз-ўзини англаш, орзу ва идеаллар шаклланади.

Ҳар бир ёш даврининг ичида индивидуал фарқлар ҳам мавжуд. Бу фарқнинг сабаблари турлича бўлиши мумкин:

 

• Ҳаёт, фаолият ва тарбия шароитлари.
• Табиий индивидуал фарқлар – нерв системасининг типологик хусусиятлари.

Аdabiyotlar:

• 1. Ғoзиeв Э. Ғ. Умумий псиxoлoгия. 1-2 тoм. Т., Фан, 2002
• 2. «Психология». Под ред. А.А. Крылова, -М., 1998
• 3. Немов Р.С. «Психология». -Кн.1. - М., 1998
• 4. Каримова В.М., Акрамова Ф.А. Психология. - Т., 2000
• 5. www.psycho.all.ru 

Эътиборингиз учун раҳмат!