|
Huquq va majburiyatlarni tushuntirish.
So‗roq qilinuvchining shaxsi
aniqlanganidan keyin unga (ushbu kodeksda mavjud) huquq va majburiyatlari
tushuntiriladi. Bu huquq va majburiyatlar tushuntirilganligi ham so‗roq
bayonnomasi yoki sud majlisi bayonnomasida qayd etiladi (O‗zbekiston
Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 100-modda). So‗roq qilishda, umuman
istalgan tergov harakatida ishtirok etayotgan fuqarolarning, necha marta ishtirok
etishidan qat‘i nazar jinoyat-protsessual qonunchiligidagi huquq va majburiyatlari
tushuntirilishi shart. Bu qoidaga rasmiyatchilik uchun amal qilmasdan, so‗roq
qilinuvchining kim sifatida so‗roq qilinishidan kelib chiqib (guvoh, jabrlanuvchi,
gumon qilinuvchi v.h.), uning huquq va majburiyatlari mazkur shaxsning huquqiy
ongi darajasida tushunarli tarzda yoritib berilishi kerak.
Ishning holatlari to‘g‘risida erkin so‘zlab berish.
So‗roq qilinuvchiga ishning unga
ma‘lum bo‗lgan holatlari to‗g‗risida so‗zlab berish taklif qilinmog‗i lozim. So‗roq
qilinuvchi erkin so‗zlab berganidan keyin uning ko‗rsatuvlarini to‗ldirish va
aniqlashga qaratilgan savollar berilishi mumkin (O‗zbekiston Respublikasi
Jinoyat-protsessual kodeksi 101-modda). So‗roq qilinuvchi tomonidan o‗ziga
ma‘lum holatlar xususida erkin so‗zlab berishi birinchidan, ish yuzasidan
aniqlanishi lozim bo‗lgan holatlarni isbot qilish uchun muhim bo‗lsa, boshqa
tomondan mazkur shaxsning bo‗lib o‗tgan holatlarni xotirada qayta tiklash
tasodifiy xatolarning oldini olish uchun ahamiyatlidir. Har qanday shaxsni sud
majlisida yoki undan tashqarida so‗roq qilishda mazkur qoidaga rioya qilinadi.
Shaxs erkin so‗zlab bo‗lganidan keyin, holat yuzasidan savollar berilishiga yo‗l
qo‗yiladi. Agar erkin so‗zlab berish jarayonida so‗roq qilinuvchi ishga taalluqli
bo‗lmagan ma‘lumotlarni so‗zlashda davom etsa, so‗roq qiluvchi vaqtni samarali
tejash maqsadida uni to‗xtatib tegishli ish uchun ahamiyatli holatlarga to‗xtalishni
va savollarga javob berishni talab qilishga haqli. So‗roq qilinuvchining
ko‗rsatuvlari raqamlar yoki xotirada saqlanishi qiyin boshqa ma‘lumotlarga
taalluqli bo‗lsa, u so‗roq jarayonida o‗zidagi yoki ishga qo‗shib qo‗yilgan
hujjatlardan yoxud boshqa yozuvlardan foydalanishi mumkin. So‗roq qilinuvchiga
so‗roq qilish jarayonida o‗zidagi hujjatlar va boshqa yozuvlarni o‗qib eshittirishga
ruxsat etilishi mumkin. Surishtiruvchi, tergovchi va sud so‗roq qilinuvchidan
so‗roq qilish jarayonida u foydalanayotgan hujjatlar va boshqa yozuvlarni talab
qilishi, ularni keyin qaytarib berishi yoki ishga qo‗shib qo‗yishi mumkin
(O‗zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 103-modda).
So‗roq qilinuvchining hujjatlar va boshqa yozuvlardan foydalanishi uchun
sharoitlar yaratib berilishi kerak. Biroq, ushbu huquqdan foydalanish so‗roq
qilinuvchi so‗roq paytida oldindan tayyorlab qo‗yilgan ko‗rsatuv (ishlab chiqilgan)
matnga aylanmasligi kerak. Agar zarurat tug‗ilsa, masalan sud jarayonida so‗roq
qilinuvchining yozuvlardan foydalanishi ishni oshkora ko‗rilishi va dalillarni
bevosita va og‗zaki usulda tekshirish prinsiplarini buzadigan bo‗lsa, bu yozuvlarni
surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud olib qo‗yadi va bu haqda tegishli
bayonnomaga yozuv kiritadi. Ko‗rsatuvlarning haqqoniyligini tekshirish uchun
xotirada saqlab qolinishi mumkin bo‗lgan ma‘lumotlar xususida tegishli hujjat
yoki yozuvlar olib qo‗ygan holda ham savollar berilishi mumkin.
So‗roq qilinuvchining ilgarigi so‗roqlarda bergan ko‗rsatuvlarini o‗qib eshittirish.
Jinoyat protsessining va dalillarga baho berishning prinsiplaridan biri dalillarni
bevosita va og‗zaki usulda tekshirish hisoblanadi. Unga ko‗ra, ilgari so‗roq
qilinganligidan qat‘i nazar dalil sifatida ma‘lumotni qabul qilish yoki tekshirish
uchun mazkur ma‘lumotga ega shaxs (uni ma‘lum qilgan shaxs) bevosita (og‗zaki)
so‗roq qilinishi lozim. Biroq shaxs ko‗rsatuv berishdan bosh tortgan hollarda,
shuningdek hozirgi va ilgarigi so‗roqlarda berilgan ko‗rsatuvlar o‗rtasida jiddiy
qarama-qarshiliklar bo‗lganda yoki tergov va suddan yashiringan vaziyatlarda ish
yuritilayotganda, uning ilgari bergan ko‗rsatuvlari bayonnnomalashtirilgan bo‗lsa,
u o‗qib eshittirilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
