Прогнозлаштириш усулларидан самарали фойдаланиш

10.4. Корреляция ва регрессия таҳлили усули
Умумлашган катта сонни таҳлил қилиш ва конкрет кўзатишда у ёки бу конуниятларни аниқлаш заруриятлиги кўпгина иқтисодий тадқиқотларнинг характерли хусусияти ҳисобланади. Реал борлиқда хеч бир иқтисодий зарурият бевосита соф ҳолда намоён бўлмайди.
Бир кийматни ўзгартириш бошқасининг ўртача кийматининг ўзгаришига олиб келадиган ҳолларда боғланишни ўрганиш қатта қизиқиш уйғотади. Мана шундай боғланишга корреляцион боғланиш дейилади. Корреляцияни таҳлил қилишдан мақсад, ходисалар ўртасидаги боғланишнинг зичлигини ўрганишдир. Боғланишлар ўз моҳиятга кўра содда ва мураккаб бўлиши мумкин. Ижтимоий ходисалар, шу жумладан, иқтисодий ходисалар одатда мураккаб боғланишга эга бўлади.
Корреляцион таҳлил ходисалар уртасидаги богланишни аниқлайдиган усуллардан бири ҳисобланади. Лекин факат корреляцион таҳлил богланишнинг зичлиги хакида оддий баҳо бера олади. Бу холат иқтисодий тадқиқотларда корреляцион таҳлилни кенг қўллаш имкониятини беради. Корреляцион таҳлил хакида гапирганда регрессион таҳлилни унутмаслик керак. Регрессион таҳлил ходисалар уртасидаги богланишнинг статистик таҳлил усули бўлиб, богланиш шаклларини таҳлил қилади. Регрессион таҳлил натижалари регрессия тенгламалари ва коэффициентларида сифат ифодасига эга бўлади.
Корреляцион боғланишлар таснифи куйидаги 10.2.- расмда келтирилган.


10.2-расм. Корреляцион богланиш таснифи
Корреляцион ва регрессион таҳлилнинг самарадорлиги кўпгина иқтисодий ва ижтимоий муаммоларни хал қилишда муҳим рол уйнайди. Корреляцион ва регрессион таҳлил қилишдан олдин ўрганилаётган ходисалар ўртасида боғланиш хар томонлама синчиклаб таҳлил килиниши лозим.
Ҳақиқатан ҳам боғланиш мавжуд бўлса, корреляцион ва регрессион таҳлил усулидан фойдаланиш ҳамда реал аҳамиятга эга бўлган натижаларни олиш мумкин бўлади.

10.5. Регрессион таҳлил
Корреляцион таҳлилнинг биринчи вазифаси, корреляцион боғланиш шаклларини, яъни регрессия функцияси кўринишларини (чизикли, даражали, логарифмик ва бошқалар) аниқлашдан иборат. Боғланиш шаклларини танлаш регрессион таҳлил ва танланаётган функция ҳақидаги маълум гипотезаларни ишлаб чиқиш ҳамда таҳлил қилишдан бошланади. Регрессияларни тенглаштириш корреляцион моделларнинг таркибий кисми бўлиб, уни тўғри танлай билиш, моделлаштиришнинг энг масъулиятли босқичи ҳисобланади.
Иқтисодий ходисалар ўртасидаги боғланишларнинг мураккаблиги кўпинча мавжуд ходисалар бутун комплексини таҳлили билан қамраб олиш мумкин бўлмаган ҳолатни келтириб чиқаради. Регрессияларни конкрет тенглаштириш ҳар доим маълум даражада абстрактлаш асосида кўрилади. Регрессия тенгламаларини кўриш ходисалар ўртасидаги боғланиш конкрет шаклини аниқлашда гипотетик эксперимент ҳисобланади.
Регрессия тенгламаси шаклини танлашда қуйидагиларга риоя қилиш лозим:

1. 
   Боғланишнинг умумий шакли, боғланишнинг табиати ва характерига нисбатан
   профессионал тушунча мос келиши керак.
   
2. 
   Имкони борича интерпретация ва амалий қўллашда осон бўлган тенгламаларнингэнг содда шаклларидан фойдаланиш лозим.
   

Одатда тўпламли корреляция бевоситатўпламли регрессион таҳлил билан бевоситаалоқада таҳлил қилинади. Тупламлирегрессия тенгламаси оддий масштаб, яъни
регрессия тенгламаларига кирувчи ўзгарувчибир маромдаги нормал ва нормаллашганмасштабда ёки қиёслаш бирлигидаифодаланган ўзгарувчилар шаклида
тўзилиши мумкин.
Кўп омилли регрессия тенгламасини тузиш учун қуйидаги функциялар танланди:
– чизиқли модел; (2.1)
– логарифмик модел; (2.2)
– кўрсаткичли модел; (2.3)
Бунда: β₀ – озод ҳад;