Global Humanity Congress
2
nd
International Multidisciplinary Scientific Conference
Hosted from Spain
https://conferencepublication.com
September 10
th
2021
Biz bu sohaga tarixdan nazar soladigon bo’lsak avvalambor biz “Harbiy san’at” tushunchasiga
nazar tashlaymiz.
Harbiy sanʼat
— quruklik, dengiz, havoda harbiy harakatlar olib borishga tayyorgarlik koʻrish
va uni olib borish nazariyasi va amaliyoti; Harbiy sanʼat — harbiy fanning bir qismi.
Zamonaviy Harbiy sanʼatning tarkibiy qismi oʻzaro uzviy bogʻliq boʻlgan harbiy strategiya,
operativlik sanʼati va taktikayat iborat. Harbiy sanʼat ishlab chiqarishning taraq-qiyot darajasi
va ijtimoiy tuzum xarakteri bilan belgilanib, mamlakatning rivojlanish
tarixi xususiyatlari,
milliy xususiyatlar va anʼanalar, geografik sharoit va boshqa omillarga bogʻliq suratda
rivojlanadi.
Tarixga nazar soladigon bo’lsak qadimda qullar mehnatiga asoslangan iqtisodiyot
sharoitida bir necha oʻn ming jangchidan iborat armiya tuzish imkoni boʻlgan.
Aksariyat
mamlakatlarda qoʻshinning asosiy turini piyoda askarlar tashkil qilgan. Qad. Sharqdavlatlarida
piyoda askarlar va otliq qoʻshindan tashqari jang aravalari, fillar va tuyalarda jang qiluvchi
qismlardan ham foydalanilgan. Qurolli kuchlar tarkibi, ularning qurol-yarogʻi strategiya va
taktikasini belgi-lagan. Qad. Sharq davlatlari, Hindiston va Xitoyda strategiya dastlab nisbatan
qisqa masofalarga qilingan , qisqa muddatli harbiy yurishlar bilan cheklangan. Yunoniston va
Qad. Rimgaxos boʻlgan qoʻshinlar taʼminoti yaxshilanishi, zabt etilgan davlatlarning moddiy
resurslaridan foydalanishni yoʻlga qoʻyish bilan harbiy
yurishlarning muddati uzaya
boshlagan.
Antik davr strategiyasi, asosan, urushga tayyorgarlik koʻrish, jang maydoni va vaqtini
tanlash, asosiy zarba beriladigan yerni belgilash, qoʻshinlarga rahbarlik qilishda namoyon
boʻlgan. Taktikaning taraqqiyoti jangovar tartibning eng sodda
shakllaridan qushinlarni
yuzma-yuz toʻqna-shuvigacha, jang maydonida qoʻshinlarni murakkab manyovrlarni amalga
oshirishlari bilan belgilangan. Yunoniston boshqa Qad. Sharqmamlakatlariga nis-batan yaxshi
qurollangan va taʼlim olgan qoʻshinga ega edi; yunonlarning asosiy harbiy kuchini ogʻir
qurollangan piyodalar (goplitlar) tashkil etgan, ular shamshir,
nayza bilan qurollanib, temir
sovutlar kiyishgan. Jangdan oldin qoʻshinlar falanga boʻlib saf tortganlar (qarang Marafon jan-
gi). Markazda ogʻir qurollangan piyodalar toʻgʻri toʻrtburchak shaklida jips boʻlib saf tortgan,
qanotlarda otliqlar, oldingi qatorda boʻlsa yoyma saf boʻlib yengil piyodalar joylashgan.
Falanganing bir qancha ustunliklari boʻlgan. Uning kuchi safning jipsli-gida boʻlib,
qarshi
tomondan unga deyarli shikast yetkazishning imkoni boʻlmagan. Shu bilan bir qatorda unga
ep-chillik yetishmagan. U taʼqib etishga mutlaqo yaroqsiz boʻlib, zarba kuchini oshirishi uchun
qoʻshimcha kuchi yoʻq edi. Yunon falangasi faqatgina Sharq mamlakatlarining (mas.
Axomaniylar davlati) qoʻpol, yomon taʼlim olgan qoʻshinlari bilan boʻlgan urushlardagina
gʻalaba qilgan. Ammo ularga oʻnqirchoʻnqir yerlarda jang qilishga moslashgan Rim qoʻshini
bilan toʻqnashishga toʻgʻri kelganda ular magʻlubiyat alamini tortganlar.
Rim imperiyasi qoʻshinining (miloddan avvalgi 4—2-asrlar) tashkiliy shakli legi-on
edi, u manipulalarga boʻlingan (har bir manipulada 10 qator, har qatorda 12 tadan jangchi), 3
manipula kogortani tashkil qilgan. Kogorta bir, keyinchalik 3 qator boʻlib saf tortgan. Legion
qanotlarida yengil qurollangan piyoda askarlar va otliq qoʻshin turgan; bu Rim qoʻshinining
manyovr qilish imkoniyatlarini oshirgan. Kar-fagen davlatining sarkardasi Gannibal miloddan
avvalgi 216 yildagi Kanna jangit bir paytning oʻzida har 2 qanotdan zarba berish usulini qoʻllab
oz sonli kuchlar bilan rimliklarning yirik qoʻshinini toʻliq qurshovga olib tor-mor keltirishga
erishgan. Miloddan avvalgi 1-asrda Rim sar-kardasi Yuliy Sezar shtab tuzgan, jang maydonida
qoʻshinlar manyovrini mohirona amalga oshirgan, raqib qoʻshini qanoti va old tomoniga qarshi
hal qiluvchi zarba berish uchun kogortaning 3qatoridan
foydalangan, bu bilan zaxira barpo
etilishini boshlab bergan. Qad. misrliklar, ossuriyaliklar, xitoylar va boshqa xalqlar mustahkam
istehkomlar, yoʻllar va koʻpriklar qurishga mohir boʻlishgan. Qad. dunyoning ayrim
mamlakatlari olib borgan urushlarda dengiz floti muhim rol oʻynagan,
u quruqlikdagi
qoʻshinga yordam berib, baʼzan mustaqil harakat qilgan.
