«применение современных информационно коммуникационных технологий в проведении реформ в новом узбекистане»

«Yangi O‘zbekistonda islohotlarni amalga oshirishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalanish» mavzusida Xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya 
Andijon 
 
27-29 oktabr 2021 yil 
526 
O‘ZBEKISTONDA SEYSMIK XAVFNI KAMAYTIRISHGA 
QARATILGAN DASTURLARNI AHAMIYATI. 
Jalilov Ahmadbek Ikromjon o‘g‘li. - Andijon mashinasozlik instituti “Hayot 
faoliyati xavfsizligi” kafedrasi assistenti. 
Yulchiyev Davronbek Rustamjon o‘g‘li - Andijon mashinasozlik instituti “Hayot 
faoliyati xavfsizligi” kafedrasi kabinet mudiri. 
 
Annotatsiya:
O’zbekistonning 63,7 % dan ortiq aholisi (taxminan 24 mln. 
fuqaro) 8 - 9 balli seysmik hududlarda istiqomat qilayotganligi bois, kuchli zilzila 
(5 balldan yuqori) bilan bog’liq favqulodda vaziyatlarda ularning hayotini va 
sog’ligini saqlash, xavf-xatarlarni kamaytirish, talofatlarni minimallashtirish 
maqsadida zilzilabardosh bino va inshootlar qurish muhim vazifalardan biridir.
Kalit so’z:
Zilzila, Seysmik xavf, SELENA, HAZUS, GIS, Arc GIS, 
Mikroseysmik. 
Afsuski, hozirgi paytda aksariyat xususiy uylarni (individual binolar) 
qurishda zilzilabardoshlikni ta’minlashning prinsiplari qo’pol tarzda buzilmoqda. 
Hatto, zilzilabardoshlikni ta’minlovchi oddiy hajmiy va konstruktiv talablar ham 
bajarilmay qolmoqda. Shuning uchun, ular zilzilaga bardoshli emasligi sababli, 
kuchli zilzila vaqtida jiddiy shikastlanadi, hattoki ba’zilarining butunlay buzilib 
ketish ehtimoli yuqori darajada saqlanib turadi. O’zbekiston hududida XX asrning 
ikkinchi yarmi va XXI asrning birinchi yigirma yilligida sodir bo’lgan kuchli 
zilzilalarning oqibatlari bundan yaqqol dalolat beradi. 
Shu munosabat bilan, past qavatli, mahalliy materiallardan qurilgan 
binolarning seysmik xavfsizligini baholash va ta’minlash, O’zbekiston 
Respublikasining seysmik faol zonalarida ularning mustahkamligini oshirish 
usullarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega.
Zilzilaning oldini olish imkoni mumkin emas. Zilzilalarning xavfli 
oqibatlarini kamaytirish uchun jiddiy zarar yetkazmasdan yer yuzining kuchli 
tebranishlariga bardosh beradigan binolarni qurish zarur [1]. 
Zaiflik tahlilida, yuqorida muhokama qilinganidek, har xil zararlanish 
holatlari ko'rib chiqiladi. 
Binolarning bu holatini spektral siljish funktsiyasi sifatida aniqlash mumkin. 
Ko'tarish qobiliyati egri chiziqlari va spektral siljishlarning kesishishi bino va 
inshoot zarar ko'rgan holatni anglatadi. 
Seysmik xavfni baholash dasturi AQSh Milliy Qurilish Instituti tomonidan 
ishlab chiqilgan bo'lib, u SELENA ning birinchi versiyasi uchun asosiy prototip 
bo'lib xizmat qildi (Mantiqiy daraxt yondashuvidan foydalangan holda seysmik 
yo'qotishlarni baholash). Ushbu dastur uchun HAZUS (Hazards United States) deb 
nomlangan kod ArcGIS dasturiga kiritilgan. Yondashuvga asoslangan HAZUS 
metodologiyasi, seysmik xavf va zararni baholashda eng yuqori darajadagi dasturdir. 
HAZUS metodologiyasi keyingi yillarda ishlab chiqilgan ko'plab tahliliy 
dasturlarni boshladi. Ana shunday dasturlardan biri SELENA bo'lib, uning 

---