Presentation investment climate of the Republic of Uzbekistan by Dr. Rustam Azimov, Governor of ebrd for Uzbekistan, Minister of Finance of the Republic of Uzbekistan Annual Meeting of the Governors of ebrd, Riga, 20 May 2000

2. Истеъмолчи ортиқчалигини эгаллаш Монопол ҳокимиятига эга бўлган фирмалар раҳбарлари олдида турадиган асосий масалалардан бири - бу қандай қилиб монопол ҳокимиятдан самарали фойдаланишдир. Улар олдида нархларни қандай белгилаш, қанча ишлаб чиқариш омиллари жалб қилиш, узоқ ва қисқа муддатли оралиқларда ишлаб чиқариш ҳажмини қанча қилиб белгилаш каби масалаларни ечиш вазифалари туради. Рақобатлашган бозордаги фирмаларни бошқаришга қараганда монопол ҳокимиятига эга бўлган фирмаларни бошқариш қийинроқ. Рақобатлашган нарх бозор томонидан белгилангани учун фирма раҳбарлари ўз эътиборларини кўпроқ харажатларни камайтиришга ва сотиш билан боғлиқ масалаларни ечишга қаратади. Ишлаб чиқариш ҳажмини эса нархни чекли харажатларга тенглаштирадиган ҳажмда белгилайди. Монопол ҳокимиятга эга фирмалар ишлаб чиқариш ҳажмини ва маҳсулот нархини аниқлаши учун ҳеч бўлмаганда талаб эластиклигининг тахминий қийматини билишлари керак бўлади. Монопол ҳокимиятга эга бўлган фирмаларнинг нарх белгилаш стратегиясининг асосини истеъмолчи ортиқчалигини эгаллаш орқали қўшимча фойда олиш усуллари ташкил қилади.

Нархлар дискриминацияси ёки диверсификациясини қўллашнинг моҳияти шундаки, фирма ўз маҳсулотини истеъмолчиларнинг харид қобилияти ҳамда товарга талабнинг нархга боғлиқ эластиклигидан келиб чиқиб турли нархларда сотишга ҳаракат қилади ва бу орқали истеъмолчи ортиқчалигини тўлиқ эгаллаб олишга интилади. Нархлар диверсификацияси қуйидаги ҳолларда қўлланилиши мумкин: 1. Агар фирма ишлаб чиқариш ҳажми ва нархлар даражасига таъсир кўрсатиш учун етарли ҳокимиятга эга бўлса. 2. Агар истеъмолчиларни талаб эластиклиги ва уларнинг даромадларига қараб турли сигментларга бўлиш мумкин бўлса. 3. Бир турдаги маҳсулотни харид қилиш ҳажмига кўра тури даражада табақалаштириш имкони мавжуд бўлса. 4. Маҳсулотни арзонроқ нархда олиб қимматроқ нархда қайта сотиш мумкин бўлмаса.

• Бунда нархлар қуйидаги хусусиятларга кўра фарқ қилиши мумкин: - товарнинг ёки хизмат кўрсатишнинг сифатига кўра; - истеъмол қилиш ҳажмига кўра; - истеъмолчиларнинг даромадига кўра; - истеъмол қилиш вақтига кўра (кундузи, кечаси, иш куни ва дам олиш кунлари, мавсум даври, мавсум тугагандан сўнг ва бошқ.)