Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

XV. ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI VA MOLIYAVIY NATIJALAR STATISTIKASI


Uslubiy ko’rsatmalar va namunaviy misollarni yechish

Ishlab chiqarish xarajatlari ko’rsatkichlari tizimining asosini mahsulot tannarxi tashkil etadi. Mahsulot tannarxi darajasi ishlab chiqarish xarajatlari summasini ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati sifatida aniqlanadi:

bu yerda: zq - mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari summasi;
q- ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori.
Mahsulot tannarxi o’zgarishini ifodalash uchun, xususan, quyidagi nisbiy ko’rsatkichlar hisoblanadi:
-mahsulot tannarxi darajasini pasaytirish bo’yicha reja topshirig’i indeksi:

bu yerda: z₀ - bazis davr mahsulot tannarxining haqiqiy darajasi;
z_r - joriy davr uchun ko’zlanadigan mahsulot tannarxining reja darajasi;

-mahsulot tannarxi darajasini pasaytirish bo’yicha reja bajarilishi indeksi:

bu yerda: z₁- joriy davr mahsulot tannarxining haqiqiy darajasi.

-mahsulot tannarxi darajasining dinamika indeksi:

Bundan tashqari, mahsulot tannarxi o’zgarishini o’rganishda quyidagi mutlaq ko’rsatkichlar ham hisoblanadi:
-reja bo’yicha tejaladigan iqtisod summasi:
,
bu yerda, q_r - joriy davr uchun ishlab chiqarilishi ko’zlangan mahsulot miqdori.

-haqiqatda tejalgan iqtisod summasi,

,
bu yerda, q₁- joriy davrda haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori.

-rejadan tashqari tejalgan iqtisod summasi,

,
Xususan, rejadan tashqari tejalgan iqtisod summasi ikkita omil ta’siri hisobiga yuzaga keladi:
a) haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot miqdorining rejada ko’zlangan miqdoridan farqi hisobiga o’zgarishi:

b) mahsulot tannarxi haqiqiy darajasining rejada ko’zlangan darajasidan farqi hisobiga o’zgarishi:
.