Pragmatik tahlili



Download 139,36 Kb.
Pdf ko'rish
Sana08.07.2021
Hajmi139,36 Kb.
#112572
Bog'liq
Aminova Yilning eng yaxshi maqolasi



IJOBIY BAHO IFODALOVCHI O`ZBEK XALQ MAQOLLARINING 

PRAGMATIK TAHLILI 

Aminova Amira O`lmas qizi 

BuxDU Lingvistika (o`zbek tili) II bosqich magistranti 

Annotatsiya.  Ushbu  maqolada  shaxs  xarakter-xususiyatini  tavsiflovchi  o`zbek 

xalq  maqollarida  ijobiy  bahoning  ifodalanishi  borasidagi  fikrlar  bayon  etilgan. 

Shuningdek, bu turdagi o`zbek xalq maqollarning pragmatik tahlili keltirilgan. 

Kalit  so`zlar:  maqol,  baho,  ijobiy  baho,  pragmatik  tahlil,  pragmema,  subyektiv 

baho. 


 

Tinglovchida o`z fikrini uyg`otish, unda ijobiy munosabatni yuzaga keltirish 

uchun  murojaatda  insonni  sharaflovchi,  maqtov,  olqish  ifodalovchi  birliklardan 

foydalaniladi.  O`zbek  xalq  maqollari  tarkibida  yaxshi  insonga    ishora  qiluvchi 

maqollar  borki,  ular  tinglovchiga  xush  yoqadi:  ―Yaxshi  odam  qarisa  ham  so`zi 

aynimas,  Yaxshi  ot  qarisa  ham,  yurishi  aynimas‖,  ―Echkining  yog`i  bo`lmas, 

Yaxshining  —  dog`i‖,  ―Yaxshi  otga  qamchi  kerakmas,  Yaxshi  qizga  —  sovchi‖, 

―Yaxshi  xunuk  libos  bilan  ham  yaxshi‖,  ―Yaxshi  yurgan  yerida,Tinchlik  solar 

eliga‖.  Ijobiy  baho  munosabati  maqollar  ishtirokida  ifodalanganda  ta‘sirchanlik 

yanada  ortadi.  Masalan,  ―ilmlilik‖,  ―donolik‖,  ―g`ayratlilik‖ni  ko`rsatuvchi  ―Ilmli 

odam — ilikli suyak‖, ―Ilmlining so`zi  — o`q‖, ―Buloqning suvi tiniq, Dononing 

— suhbati‖, ―Dono aytsa, el aytgani, Elning g`amin yeb aytgani‖, ―Dono durdan 

a‘lo‖,  ―Dono  naqli  —  hayot  aqli‖,  ―Dono  qarisa  ham,  donoligi  qarimas‖, 

―Ma‘rakaga  dono  aralashsa,  Tuzilmay  qolmas‖,  ―Ma‘rakada  topib  gapirgan  — 

dono,  O`zini  tutib  o`tirgan  ham  —  dono‖,  ―G`ayratlidan  ilon  qochib  qutulmas‖, 

―G`ayratlidan  quyon  qochib  qutulmas‖  maqollarida  ijobiy  baho  munosabatini 

badiiyroq,  kuchliroq  aks  ettirishga  xizmat  qiladi.  Shuningdek,  muloqotning 

samarali kechishi uchun ijobiy baho ifodalovchi maqollardan ko`proq foydalanish 

lozim.  To`g`rilik ma‘nosi bilan bog`liq barcha maqollarda ijobiy baho ifodalanadi. 

―To`g`riso`zlik‖,  ―to`g`ri  ko`ngillilik‖,  ―ishni  to`g`ri  bajarish‖  va  boshqa 




tushunchalar bilan bog`liq ―Boshingga qilich kelsa ham, To`g`ri so`zla‖, ―To`g`ri 

so`zlagan  odam  tug`ishganingdan  afzal‖, ―Dili  to`g`rining  yo`li  to`g`ri‖,  ―To`g`ri 

boshni  egri  qilich  kesmas‖,  ―To`g`ri  devor  uzoqqa  chidar‖,  ―To`g`ri  yo`l  —  el 

yo`ldoshi‖  maqollari  shular  jumlasidandir.  ―Olimlik‖  xususiyatiga  baho  beruvchi 

maqollarda  ko`proq  olim  odamning  dono  so`zlashi,  kamgapligi  bilan  bog`liq  fikr 

mavjud:  ―Olim  so`zi  oz,  Oz  bo`lsa  ham  soz‖,  ―Olim  aytgani  —  olam 

aytgani‖.‖Ahillik‖,  ―inoqlik‖,  ―totuvlik‖  tushunchalarini  ifodalovchi  ―Og`a-ini 

totuv  bo`lsa,  ot  ko`p,  Opa-singil  totuv  bo`lsa,  osh  ko`p‖,  ―Og`a-ini  totuv  bo`lsa, 

Tog`ni talqon qilar‖, ―Opa-singil totuv bo`lsa, Uyni bo`ston qilar‖, ―Egachi-singil 

inoqligi  —  oilaning quvnoqligi‖,  ―Ko`pning qo`li  ko`kka  yetar‖  maqollarida  ham 

ijobiy baho ifodalanadi. 

 

―Chaqqon‖, ―ishbilarmon‖, ―uddaburon‖ pragmemali ―Chaqqon chora topar, 



Beparvo — bahona‖,  ―Daryo chopar, Chaqqon topar‖, ―Uddaburon o`rgimchakka 

shoyi  to`qitadi‖,  ―Uddaburon  qurbaqaga  taqa  qoqadi‖,  ―Uddaburon  maymunga 

bo`yra to`qitadi‖, ―Uddaburon ajdarga yer haydatadi‖, ―Epini topgan – elak bilan 

suv  ichar‖,  ―Epini  topgan  ikki  oshar‖,  ―Yetuk  kishi  qo`li  bilan  quyon  tutadi‖, 

―Cho`ponning  chaqqoni  takadan  sut  sog`adi‖  kabi  maqollarda  maqtov,  olqish, 

o`zgalardan  ustun  qo`yish  kabi  ijobiy  ma‘nolar  reallashadi.  Kamtar,  sabrli, 

mehnatsevar  kishilarga  subyektiv  baho  ifodalashda  ―Sabrli  kishining  ishi  soz‖, 

―Sabrli  qul  murodiga  yetar‖,  ―O`ttiziga  chidagan  o`ttiz  biriga  ham  chidar‖, 

―Kamtar  kerilmaydi,  Mol-dunyoga  berilmaydi‖,  ―Beli  bog`liqning  dili  bog`liq‖, 

―Ishlagan xor bo`lmas‖, ―Ishsevarni el sevar‖, ―Mol boqqanning barmog`idan moy 

tomar‖ kabi maqollardan foydalanadilar.  

 

―Erta  ekkan  erta  yig`ar‖  maqolida  so`zlovchining  ma‘lum  shaxs 



bajarayotgan harakatiga qo`shimcha baho berishda qo`llanilib, barvaqt boshlangan 

ishning samarasi haqida gap ketganda ham ishlatiladi. ―Mehri borning sehri bor‖, 

―Mehrli  odam  —  sevimli‖  maqollarida  samimiy  ijobiy  baho  sezilib  turadi. 

―Hushyorni  yov  bosmas,  Yov  bossa  ham  dov  bosmas‖  maqolida  hushyor 

odamlarning  xususiyati  ifodalanib,  unda  ijobiy  baho  sezilib  turadi.  Shaxslararo 



muloqot  jarayonida  so`zlovchi  o`z  foydasini  unutmaydi,  u  o`z  shaxsiy  qimmatini 

ko`rsatishga,  o`zi  bajarayotgan  ishning  to`g`riligini  isbotlashga  harakat  qiladi. 

Jumladan,  ehtiyotkorlik  bilan  ish  tutuvchilar  o`zlariga  nisbatan  ―Oshiqmagan 

aravali  quyonga  yetibdi‖,  ―Oshiqmagan  ovchi  humo  ovlar‖,  ―Shoshmagan  er 

oqqush  tutar‖  maqollarini  qo`llaganda  o`zlarini  hali  ko`p  ishlar  qilishga 

qodirliklarini,  ehtiyotkorliklari  ketidan  katta  narslarga  ega  chiqishlarini 

ta‘kidlamoqchi bo`ladilar. 

 

Xulosa  sifatida  shuni  aytish  mumkinki,  shaxs  xarakter-xususiyatini 



tavsiflovchi  o`zbek  xalq  maqollarida  ijobiy  baho  ifodalanadi  va  bu  mulooqt 

jarayonining  samarali  kechishiga,  hurmat  tamoyilining  ta‘minlanishiga  xizmat 

qiladi. 

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 

1.Вольф Е.М. Функциональная семантика оценки – М.: Наука. 1985. -227 с. 

2.Жўраева Б.М. Ўзбек халқ мақоллари шаклланишининг лингвистик асослари 

ва  прагматик  хусусиятлари:  Филол.  фан.  док.  дис.  автореф.  —  Самарқанд 

2019. —74 б. 

3.Ҳакимов  М. Ўзбек  прагмалингвистикаси  асослари. Т.:Академнашр, 2013,  - 

91 бет. 


4.Пардайев  З.  Нутқ  инновацияси  ва  уларда  баҳо  муносабатининг 

ифодаланиши  (сифат  лексемалар  асосида)//  Ўзбек  тили  ва  адабиёти.  – 

Тошкент, 2009.  № 1. –Б. 105-108. 

5.Qambarov  G‗.  S.  Baho  munosabati  va  uning  o‗zbek  tilida  ifodalanishi 

(shaxslararo  munosabat  asosida):  Dis...  filologiya  fan.  nomzodi:  10.02.02  / 

O‗zbekiston  Respublikasi  Fanlar  Akademiyasi,  Alisher  Navoiy  nomidagi 



O‗zbekiston Milliy kutubxonasi. - Toshkent, 2008. - 125 b. 

   

Download 139,36 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish