Популяциянинг экологияси


Популяциянинг серпуштлиги, нобуд булиши ва миграцияси



Download 56 Kb.
bet3/4
Sana18.07.2022
Hajmi56 Kb.
#824380
1   2   3   4
Bog'liq
Популяциянинг экологияси12

Популяциянинг серпуштлиги, нобуд булиши ва миграцияси. Популяция сонини динамикаси, зичлиги уни пуштига, улишига ва миграциясига жуда боглик. Тирик организмларни купайиши катта имкониятга эга. Кузатишларга кура бактерия хар 20 мин булинади. Шундай купайишда битта хужайрани 36 соатда купайиб берган авлоди бутун сайёрани коплаб олиши мумкин. Кокигулни хамма уруги кукарса 10 йилга етмасдан бутун сайёрани коплаб олар эди. Усимлик уруги ёки хайвон тухумидан купи улиб, жуда оз кисми яшаб колади. Масалан: карам капалаги куйган тухумини 0,32%дангина капалак чикади, колганлари хар хил сабаблардан нобуд булади (одам ва хайвон организмидаги паразит чувалчангларда бундан хам оз).
Хар бир турни пуштини сони популяцияда улганларни урнини тулдириш учун тарихан мослашган. Шунинг учун нокулай мухитга унчалик мослашмаганлар ёш личинка даврида купи нобуд булади. Унинг урни пушт сони (тухум) куп булиши хисобида тулдирилди. Шунинг учун фитофат хашаротлар серпуштрок булиб (паразит турларни пушти камрок булади), кулай шароитда яшайдиган турлар пушти камрок булади. Шунинг учун тропик мамлакатдаги хайвонларда муътадил шароитда яшайдиганларга нисбатан кам пуштлирок булади.
Популяциянинг улиши – бу маълум даврда улганлар сони билан белгиланади. Популяция улими мухит шароитига, ёшга, популяцияни холатига боглик. Куп турларда ёш даврда катта вояга етган даврга нисбатан улиши куп булади. Масалан: баликларда ташланган икрадан вояга етган баликка кадар 1-2% етиб боради, хашаротларда кушилган тухумдан 0,3-0,5%. Хайвонларни улимини купи ёш, личинка даврида булса, усимликларда уругдан майса униб чикиш даврида содир булади. Хайвонларни вояга етган даврида улиши купинча личинкалари дарахтларни танасида, тупрокка, сувда, яъни хавфсизрок жойда яшаганларда булади (усач, муйловдарлар, короед, симкуртлар ва бошкалар).
Стабил (баркарор), усувчи ва камаювчи популяция.
Маълумки, популяция тугилиши, иммиграция (четдан келиш) хисобида пайдо булади, улиши ва эмиграция улиши балансда булса баркарор популяция булади. Бунда популяция сони ва ареали бир даражада сакланади. Аммо табиатда бундай холат кам булиб, киска вактда сакланиши мумкин. Купинча тугилиш улимдан устун булиб, бундай холат купинча майда хайвонларга таалукли. Бундай холат усувчи популяция дейилади. Масалан, ондатрани купайиши ва таркалиши, колорадо кунгизи, полиз кунгизи, кравчик кунгизлари. Усимликлардан горчица XIX асрда Калифорниядан келтирилиб, Россияда кенг таркалди.
Аммо популяцияда жуда купайиб кетса яшаш шароити ёмонлашиб, ула бошлайди ва популяция сони кискаради. Агар тугилишдан улиш куп булса, буни камаювчи (кискарувчи) популяция дейилади. Масалан, Украинада уй пулбуги.
Популяция сонини камайишида инсон томонидан куп хайвонларни овлаш оркали уларнинг сонини камайиб кетиши. Масалан, зубр, соболь (сувсар), шохол, бедана, илонлар, калдиргоч, лайлак…, усимликлардан тог лоласи, анзур пиёзи…
Аммо популяция сони тухтовсиз камайиб кетавермайди. Унинг сонини маълум даражасида улиши, камайиб, пушти купаяди ва тугилиш ошади, нихоят усувчи популяцияга айланади.
Популяция сони ёши ва жинсий таркибига боглик. Масалан: рус кишлокларида факат карилар колиб кетса одам популяциясини усмаслиги.

Download 56 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish