Polyarimetriya. Issi qlik nurlanishi va ularni xarakteristik asi

4.  Yorug’likning modda bilan ta’siri. 

Yorug‟lik ba‟zi kristallardan  o‟tganda yorug‟lik nuri ikkita nurga ajraladi. Bu 

ikkala  nur   sindirish deb  nom  olgan  hodisa  island  shtati  uchun 1670  yilda  Erazm 

Bartolomin tomonidan kuzatilgan edi. Ikkilamchi nur  sindirish vaqtida nurlardan 

biri odatdagi  sinish qonuniga bo‟ysinadi va tushuvchi nur hamda normal bilan bir 

tekislikda  yotadi.  Bu  nur  oddiy  nurlanishlarning  ikkinchisi  g‟ayrioddiy  nur  deb 

ataladi.    Ikkilanma  nur  sindirish  hodisasi  kubik  sistemaga  kiruvchi  kristallardan 

tashqari hamda tiniq kristallarda oddiy  va g‟ayritabiiy nurlar ajralmagan holda  va 

bir xil tezlik bilan tarqaladi. Bu yo‟nalish  kristallning optikaviy o‟qi deb ataladi. 

   Optikaviy  o‟q  orqali  o‟tuvchi  har  qanday  tekislik  kristallning  bosh  kesimi  yoki 

bosh  tekisligi  deyiladi.  Odatda  yorug‟lik  nuri  orqali  o‟tuvchi  bosh  kesimdan 

foydalaniladi.    Oddiy  nurlarning    tebranishlar  tekisligi  kristallning  bosh  qismiga 

perpendikulyar. G‟ayrioddiy nurda esa  yorug‟lik vektori bosh kesim bilan ustma-

ust tushuvchi tekislikda tebranadi. 

---

 Ba‟zi 

kristallarda 

 

nurlardan 

biri 

ikkinchisiga qaraganda ko‟proq yutiladi. Bu 

hodisa  dixroizm  deb  ataladi.    Nikol‟ 

prizmasi  deb  ataladigan  polyarizator  juda 

keng  tarqalgan.  U  ikki  ispand  shpati  

prizmasidan 

iborat 

bo‟lib, 

diaganali 

bo‟yicha  yopishtirilgan  bo‟ladi.    Tushish  

burchagi  oddiy  nur  qatlamida  to‟la  ichki 

qaytishga  uchraydi  va  chetga  og‟adi. 

G‟ayrioddiy nur esa  bu qatlamdan bemalol 

o‟tib prizmadan tashqariga chiqadi.       Bir o‟qli kristallardan tashqariga ( island 

shpati,  turmalin,  kvars  kabi)  ikki  o‟qli  kristallardan  (  masalan  gips)  borki,  ularda 

yorug‟lik ikki nurga ajralmaydigan ikkita  yo‟nalish mavjud bo‟ladi.       Musbat 

kristallarda  tezliklar  elipsondi    vertikal  yo‟nalishda  cho‟zilgan  bo‟lib,    bu  “  +  ” 

ishoradagi  vertikal  chiziqgacha    mos  keladi,  manfiy  kristallarda  esa  elipsoid 

gorizontal  chiziqga,  ya‟ni  “  -  ”  ishora  bilan    gorizontal  yo‟nalishda  cho‟zilgan 

bo‟ladi.