|
_____________________
Alimuhamedov A. Antik adabiyot tarixi, T. 2015.
2.2 Polsha Meʼmorligi
Biskupin
Miloddan avvalgi 4–3-asrlarga oid Biskupin jamoa manzilgoxlarida yogochdan yasalgan inshootlar Polsha qududidagi eng qad. yodgorliklardir. Xristi-anlik qabul etilgach (966), diniy tosh meʼmorligi rivojlandi (Krakovning Vavel tepaligidagi bibi Maryam ka-pellarotondasi, 10-asrning 2yarmi). 11 -a.ning 2yarmidan roman uslubida haykallar bilan bezatilgan mahobatli binolar qurildi (Krakov va Tumadagi avliyo Anjey kostyollari, 1090, 1141–61 yillar; Vrotslavdagi Mariya Magdalina kostyoli, 12-asr vab.).
Torundagi ratusha
13–15-asrlarda gotika tarqaldi, shaharlar qad koʻtardi, ularning markazlarida meʼmoriy majmualar (bozor maydonlari) vujudga keldi, yangi turdagi imoratlar (minorali ratushalar, movut ras-talari), mudofaa istehkomlari va shahri k. paydo boʻldi. Ular orasida Torundagi ratusha (13–17-asrlar) va avliyo Yan kostyoli, Vrotslavdagi ratusha (13-asr 2yarmi –16-asr boshlari) va Ioann Krestitel kostyoli (13–18-asrlar), Gdanskdagi "Artus hovlisi" (14-asr) va boshqalarlarni koʻrsatish mumkin. Uygʻonish davrida ravoklar bilan oʻralgan hovlili saroylarning yangi turi yaratildi (Krakovning Vavel tepaligidagi, Baranuv, Miruvdagi qasr saroylar). 16-asr oxiridan 18-asr 1yarmigacha Polsha meʼmorligida barokko us-lubi ustun boʻldi (Krakovdagi Petr va Pavel kostyoli, Varshavadagi Vilyanuv qirol chorbogʻi va boshqalar).
Lazenka saroylar majmuasi, Varshava
Xalq yogʻoch meʼmorligi rivojlandi. 18-asr 2yarmidan klassitsizm urf boʻldi; shaharlarda mahobatli jamoat binolari va majmualari barpo etildi.
_________________________
Qadimgi dunyo tarixi. YU.S. Krushkol taxriri ostida. 2-j. T., 2015.
Xulosa
Polsha hududidagi aholi neolit davridayoq naqshinkor sopol idishlar yasagan. Jez va temir davrlarida sopol va jez idishlar, parranda va xayvon rasmi tushirilgan ikki gʻildirakli aravalar ishlangan. 11 – 13-asrlarda roman uslubi hukmron boʻldi (Gneznodagi bibi Mariya kostyolining bronza eshiklari, taxminan 1170-yil, Stshelnodagi kostyolning oʻymakor ravokdari, 12-asr, Tumadagi kostyol naqshlari, taxminan 1161-yil, "Emmeran ko-deksi" miniatyuralari, 1099-yil va boshqalar). 13-asr oxiridan 15-asr boshlarigacha sanʼatda gotika urf boʻldi (Krakovdagi Vavel soborida V. Yagello daxmasi, 1421-yil, "Gnezno bibliyasi" miniatyuralari, 1414-yil). 15-asr oxiri – 16-asrda polyak Uygʻonish davri sanʼati shakllana boshladi, 16-asr oxiridan 18-asr oʻrtalarigacha barokko yoyildi. 18-asr 2yarmi – 19-asr boshlari Polsha sanʼati maʼrifatparvarlik ruhi bilan sugʻorilgan edi. Garchi ayrim moʻyqalam ustalari (M. Bachcharelli) saroybop rasmlarni klassitsizm uslubida yaratsalar ham, koʻpchilik rassomlar hayotni haqqoniy tasvirlashga (B. Bellotto, J. P. Norblin, A. Orlovskiy), polyak xalqining milliy ozodlik kurashini ifodalashga (A. Grotger) intildilar. A. Kotsis, V. Gerson asarlarida tanqidiy realizm nishonalari seziladi. 19-asrda A. va M. Gerimskiylar ijodida bu yoʻnalish yuqori pogʻonaga koʻtarildi. 19-asr oxiri – 20-asr boshlarida L. Vichulkovskiy, Ya. Stanislavskiy, Yu. Falat asarlari impressionizm, S. Vispyanskiy, Ya. Malchevskiy asarlari simvolizm ru-hida yaratildi. 1918-yildan keyin polyak sanʼati ziddiyatli rivojlandi. Ayrim rassomlar Gʻarbiy Yevropa madaniyati yutuqlariga ergashsa, boshqalari zamo-naviy milliy uslubni yaratishga institutildi. Tanik^i polyak haykaltaroshi K. Dunikovskiy oʻz faoliyatini shu davrda boshladi. Ikkinchi jahon urushidan keyin tasviriy sanʼatda rassomlardan V. Veys, F. Kovarskiy, X. Krayevskaya va Yu. Krayevskiy, haykaltarosh S. Gorno-Poplavskiy, grafiklardan T. Kulise-vich, T. Trepkovskiy va boshqa mashhur boʻldi. Mahobatli haykaltaroshlik rivoj topdi. Amaliy bezak sanʼatining har xil turlari qadimdan keng tarqalgan, badiiy hunarmandchilik avj olgan.
Musiqasida boshqa slavyan xalqlari musiqa madaniyati bilan umumiylik koʻp. 20-asrgacha saqlangan xalq cholgʻu asboblari shaqildoq, buben, hushtaklar joʻrligida marosim qoʻshiqlar (asosan, bir ovozli), raqslar ijro etilgan. Skripka, mazanka kabi torli, ligavka, bazun kabi puflab chalinadigan sozlar keng tarqalgan. 9–10-asrdan katolitsizm tarqalishi bilan birga grigo-rian xoralk keng oʻrin tutadi. 11 – 12-asrlarda cherkov ashulachilik maktablari ochilib, ularning talabalari cherkov musiqasini turli joylardagi xalqmusiqasi bilan boyitdilar. 12-asrdan dunyoviy professional musiqa (jumladan, ritsarlar qoʻshiqchiligi) rivoj topdi, saroy kapellalari tashkil etildi. 16-asrdan universitetlarda musiqa nazariyasi oʻrgatila boshladi. 16–17-asrlarda yetishib chiqqan kompozitorlar milliy kuylarni Gʻarbiy Yevropa raqs va musiqa janrlari bilan uygʻunlashti-ruvchi asarlar yarata boshladi. 1765-yil Varshavada ochilgan "Xalq teatri"da milliy operalar sahnalashtirildi. K. Kurpinskiy, M. Kamenskiy, M. Oginskiy, Yu. Elsner va boshqa milliy musiqa rivojiga katta hissa qoʻshdilar. 19-asrda bukj kompozitorlar F. Shopen, S. Monyushko, virtuozskripkachi aka-uka Venyavskiylar polyak musiqasini jahon musikasi darajasiga koʻtarishdi. 1901-yilda Varshava milliy filarmo-niyasi ochiddi. 20-asr musiqa madaniyatiga K. Shimanovskiy, V. Lyutoslavskiy, K. Penderetskiy kabi kompozitorlar katta hissa qoʻshdilar. Polshada 21 simfonik orkestr, 10 opera teatri, 9 operetta teatri, 9 balet truppasi, 7 oliy mu-siqa maktabi,4 xoreografiya bilim yurti bor. 1927-yildan xalqaro Shopen nomidagi pianinochilar ganlovi, 1935-yildan Venyavskiy nomidagi skripkachilar tanlovi hamda Zamonaviy musiqa festivali va boshqa oʻtkaziladi.
Xristianlikdan avvalgi davr xalq marosimlari va oʻyinlarida teatr sanʼati nishonalari boʻlgan. 13– 16-asrlarda turgʻun va sayyor xalq tomo-shaxonalari qurilgan, diniy dramalar rivojlangan. 13-asrning 2yarmida koʻrsa-tilgan teatr tomoshalarining ayrim ssenariylari saqpangan. 1633-yil Var-shavadagi qirol saroyida birinchi do-imiy teatr ishga tushdi. 18-asr oxirida ilgʻor milliy teatr sanʼati uchun ku-rashga rejissyor, artist, dramaturg V. Bu-guslavskiy boshchilik qildi. 19-asr 60-yillari oxiridan
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
