Polimerlar jarrohlikda

Payvandli polimer dorilar.
Biror dori modda molekulasini suvda eruvchan polimr molekulasiga payvandlab qo’yish mumkin. Bu bilan dorining ham miqdori organizmda bir necha marta uzoqroq muddatda unga shifobaxsh ta’sir ko’rsatadi. Dorining zaharlik xossasi kamayadi. U kamroq miqdorda uzoq muddat ishlaydi. Misol tariqasida sil kassaligi davolovchi paraaminosilisil kislotasi (PASK)ning polimerga ulanishini ko’raylik.
N-vinilpirrolidon bilan kraton aldegidi sopolimerining aldegid guruhi va PASKning amino guruhi orasida reaksya ketib, pirovardida polimerga PASK molekulasi ulanib qoladi. Polimer sifatida suvda eriydigan sintetik va tabiiy polimrlar ishlatiladi. Bu polimerlardan reaksion qobiliyatli guruhlar bo’lishi kerak. Hozirgi kunda bu usul bilan juda ko’plab dorilarning xossalari yaxshilanib, ular tibbiyotda, veternariyada ishlatilmoqda. Masalan karboksimetilsillyuzaga navakain ion bog’i bilan ulanganda “selnovakain” deb atalgan og’riqni bosuvchi navokainning polimerlari shakli yaratilgan. Bu polimerni dorixonalarda uchratish mumkin. Oddiy navakainga qaraganda polimer 2-3 marta uzoqroq ta’sir etadi.
Ana shunday usullar bilan rakka qarshi qon bosimini pasaytiradigan diabetni tuzatadigan va boshqa juda ko’p og’ir kasalliklarni davolovchi polimer shaklidagi dorilar yaratiladi.
II.Natijalar tahlili.Yuqori molekulyar birikmalarning molekulyar massalari va ularni aniqlash usullari.
Yuqori molekulyar birikmalarning quyi molekulyar birikmalardan farq qiluvchi asosiy xususiyatlaridan biri yuqori molekulyar massaga ega ekanligidir. Molekulyar massaga polimerlar uchun eng muhim doimiylik bo’lib, har bir Yu.M.Bga to’la xarakteristika berish uchun zarur ko’rsatgichdir. Quyi molekulyar birikmalarga xos massa Yu.M.B.larga kelganda ancha murakkablashadi chunki Yu.M.B. o’ziga xos bir qancha xususiyatga jumladan polimerlarga xos polidisperlikka ega.
Polimer makromolekulalari tarkibida zvenolar soni va polimerlanish darajasi bir-biridan farq qiladi. Shuning uchun ham uning uzunligi va molekulyar massasi turlicha bo’ladi. Shu sababli polimerlar uchun muhim kattalik hisoblangan molekulyar massa M bilan ifodalanadi. O’rtacha molekulyar massa bir xil bo’lgan polimerlar ham polidersperlik bir-biridan keskin farq qilishi mumkin. Bunday farqni miqdoriy jihatdan xarakterlash uchun ikkinchi muhim kattalik molekulyar massaviy taqsimot (M.M.T.) tushuchasi kiritilgan. Polimerlarga alohida olingan makropolimerlarning molekulyar massasi bir-biridan qanchalik farq qilsa, u polimerlarning M.M.T.si ham shuncha katta farq qiladi.
Polimerlarning molekulyar massaviy taqsimlash integral egri chizig’i
Polimerlarning o’rtacha molekulyar massasini hisoblashning bir nechta usullari bor:
O’rtacha raqamli molekulyar massa
O’rtacha massaviy molekulyar massa
O’rtacha vazniy molekulyar massalarning
hisoblash usullari kiradi. Molekulyar massasi katta-kichik bo’lgan makromolekulalarning umumiy massasini shu molekulalarning umumiy soniga nisbati o’rtacha raqamli molekulyar massa Muni xarakterlaydi. Uni quyidagicha topiladi.
Bu yerda M1, M2, Mn, Mi- turli uzunlikdagi makromolekulalarning molekulyar massalari N1, N2, … Nm, Ni- muayyan massaga ega bo’lgan makromolekulalar soni.
ni, i-(minidagi) tipidagi molekulalar nisbiy miqdori.
Osmotik bosimda o’lchash kimyoviy usullar yordamida topiladigan massa o’rtacha raqamli molekulyar massadir. Chunki topilgan qiymat eritmadagi makromolekulalar soniga bog’liqdir.
Turli molekulyar massaga ega bo’lgan makromolekulalarning umumiy massasini shu makromolekulalarning massasi yig’indisiga nisbati o’rtacha molekular massa Mwtopiladi:
Bu yerda G1, G2+… Gm(Gi) – ma’lum massaga ega bo’lgan hamma molekulyar massaning yig’indisi formuladagi Ni-ni makromolekularning nisbiy miqdori bilan almashtirsak
Yorug’likning sochilish, segmentatsiya muvozanati yordamida topilgan massa o’rtacha molekular massa Mwdir. Chunki bu kattaliklar polimer molekulalarning massasi va disperslik darajasiga bog’liqdir.
O’rtacha vazniy molekulyar massa Mα- quyidagi formula bilan topiladi:
Vizkozometriya, diffuziya, yorug’likning sochilishi, ultrasintrafigura yoki sigmentatsiya usullarida topilgan massa vazniy molekulyar massadir.
Molekulyar massani eritmaning osmotik bosimini aniqlash orqali topishPolimerlarning suyultirilgan eritmalari osmotik bosimining o’lchash orqali o’rtacha raqamni topish keng tarqalgan usullardan biridir. Polimer eritmasi osmotik bosimining tenglamasi quyidagicha ifodalanadi:
π=RT/M·C+bc2yoki π /C=RT/M+bc
Bunda: π -Osmotik bosim
С – konsentratsiya
M-erigan moddaning molekulyar massasi
R- gaz doimiysi
T-absalyut temperatura
b-eruvchining tabiatiga bog’liq konstanta
Bu tenglama grafik usulda polimerning molikulyar massasini osonlikka aniqlashga imkon beruvchi to’g’ri chiziq tenglamasidan iborat. Polimerning bir qancha konsentrasiyali eritmalarining osmotik bosimi o’lchanadi va topilgan qiymat C-ning π/K ga bog’liqligi shaklidagi grafikka qo’yiladi.
Bu bog’liqlik to’g’ri chiziq bilan ifodalanadi va bu to’g’ri chiziqning ordinata o’qi bilan kesishish nuqtasi topiladi. Topilgan nuqta RT/M ga teng bo’ladi va to’g’ri chiziq bilan ordinata o’qi orasidagi burchak tgα ga teng bo’ladi. Bu yerda α-ning topilgan qiymati tenglamaga qo’yiladi va molekulyar massa π/Cning CO o’tish qiymatini hisoblab chiqariladi.
Osmotik bosim turli osmamometrlar yordamida o’lchanadi. Ularning ish prinsiplari bir xil uning ish prinsipi sxematik tarzda keltirilgan osmometr ikki kameradan iborat. Bitta kamerada erituvchi ikkinchisida eritma turadi. Ular B,B` yarim o’tkazgich membrana bilan birga bir-biridan ajratilgan A va B naylar kamera bilan birlashtirilgan bo’lib, osmotik bosimni o’lchashga xizmat qiladi. Naylardagi suyuqliklarning bir xil balandlikda saqlash uchun zarur bo’lgan B naydagi suyuqlikka tushayotgan tashqi bosimga teng bo’ladi. Osmotik bosim aniqlashning bunday usuli dinamik muvozanat deb ataladi. Boshqa bir usuli yarim o’tkazgichni membrana orqali erituvchining eritmaga o’tuvchi naylardagi suyuqlikning balandligi o’zgarishi kuzatilgan. Bu balandliklar orasidagi farqga to’g’ri keluvchi gidrostatik bosim eritmaning osmotik bosimga teng. Osmotik bosimni o’lchashning bu usuli statik muvozanat usuli deb ataladi.[17].
Osmometriyada ishlatiladigan membranalar to’la ma’nodagi yarim o’tkazgichlar emas. Bu faqat erituvchini kerakli tezlikda o’tkazadi. Polimer molekulalarni esa o’tkazmaydi. Ammo molekulyar massasi kichik bo’lgan makromolekulalar membranadan o’tib diffuziyalanadi. Bu esa osmometriya usulini chegaralaydi. Shu sababli bu usul qo’llanilganda polimerning molekulyar massasi 30.000 dan kam bo’lmasligi kerak. Yuqori chegarasi esa bir milliondan ortiq bo’lmasligi kerak. Osmomometrik usul hozirgacha aniq usullar ichida eng anig’idir.
Polimer tarkibidagi funksiyanal gruppalarini aniqlash usuli bilan molekulyar massani topish Agar chiziqsimon polimer zanjiri uchida miqdoriy kimyoviy usullar yordamida aniqlash mumkin bo’lgan qoldiq funksional gruppa bo’lsa, kimyoviy analiz ma’lumotlari asosida polimerning o’rtacha molekulyar massasini hisoblab chiqarish mumkin.
M=ž/n2
Bunda ž-har bir makromolekuladagi qoldiq funksional gruppalar soni, n2-bir gramm namunadagi funksional gruppalarning massasini aniqlash mumkin. Chunki molekulyar massasi 20000 dan ortiq polimerlar funksional gruppalari sonini aniq o’lchab bo’lmaydi.
Bu usul bilan ko’pgina polikondensatsiya reaksiyalari bilan olingan polimerlarning massalari aniqlanadi. Chunki bu usul bilan olingan polimerlarning tarkibida ko’pincha kislota yoki ishqor xarakterga ega bo’lgan yoki funksional gruppalari bo’ladi.
Misol uchun poliefirlarning so’nggi amino gruppalarining keltirish mumkin. Bunday gruppalar titrlash usuli bilan oson aniqlanadi.
Funksional gruppalarni aniqlash usulidan foydalanib, molekulyar massanigina emas, balki polimerlarning tarmoqlangan darajaga ega bo’lsa, kimyoviy usullar bilan funksional gruppalar soni osmometriya usuli bilan raqamli molekulyar massa o’lchanadi. Olingan natijaga qarab, bir makromolekulaga to’g’ri keluvchi funksional gruppa sonini hisoblab chiqarish mumkin soni o’lchash bo’lib xizmat qiladi.
Kam qo’llanishga qaramay bu usul qator afzalliklarga ega.
Birinchidan, bu usul oddiy, murakkab va qimmatbaho asboblar talab etmaydi. Ikkinchidan bir nechta konsentratsiyalarni o’lchash natijalaridan olingan qiymatlarni ekstopolyasiga qilishning o’zi kifoya. Bunday cheksiz suyultirishgacha o’lchashning hojati qolmaydi. Uchinchidan, bu usulni molekulyar massasi 20000 dan kichik bo’lgan polimer uchun qo’llash qiyin.
Sedimentasiya yordamida molekulyar massani aniqlash.
Ma’lumki, suspenziyadagi zarrachalar vaqt o’tishi bilan o’z og’irligi ta’sirida cho’kadi, ya’ni sigmentatsiya hodisasi kuzatiladi. Sigmantatsiya tezligidan foydalanib, suspenziyadagi zarracha massasini hisoblab chiqarish mumkin. Polimer makromolekukasining massasi suspenziya zarrachasi massasidan juda kichik, shuning uchun ularning massasini markazdan qochma kuch yordamida 10 yoki 100 martalab orttirilsa, sedmentasiya hodisasini kuzatish mumkin shuning uchun muvozanatni yoki ultrasentrafugalardan foydalaniladi, bu ikkinchisining orasidagi farq hosil bo’layotgan muvozanatdan quchuvchi kuchning qiymatidan iborat. Bu qiymat muvozanatli sintrafugadan 2000 marta tez ultrasentrafugadan esa 100.000 - 200.000 marta og’irlik kuchidan kattadir.
Molekulyar massani muvozanatli ultra sentrafuga yordamida aniqlashda, eritmadagi polimer makromolekulalari sedmentasiya tezligi bilan diffuziya tezligi orasidagi muvozanat qaror topguncha sentrafugalanadi. Muvozanat qaror topguncha sentrafugalanadi. Muvozanat qaror topgach, kuzatilayotgan konstruksiya gradienti (aylanish o’qidan turli masofadagi polimer eritmasi konsentratsiyasi o’zgarishi) manoxromatik yorug’likning yutilishi yoki nur sinish ko’rsatgichining o’zagarishi bilan o’lchanadi. Birinchi usulda molekulyar massa quyidagi tenglama bilan topiladi:
w-sentrafuganing burchak tezligi.
v-erigan birikmaning solishtirma hajmi
p-erituvchining zichligi
x1-x2aylanish o’qigacha bo’lgan masofa. sm
C1va C2– nuqtasi x1va x2bo’lgan konsintratsiya. Muvozanat sentrafugada o’lchanadigan molekulyar massa 5.000-100.000 gacha intervalda bo’lishi mumkin. Bunda tekshirilayotgan eritmaning konsentratsiyasi 0,001 %dan oshmasligi kerak.
Bu usulning kamchiligi muvozanat qaror topishi uchun bir necha kundan necha haftagacha vaqt kerak.
Molekulyar massasi yuqori bo’lgan molekulyar uchun sentragifurada sedmentatsiya tezligini o’lchash qulay.
Faqat bir necha soat vaqtni oladi. Bunda molekulyar massa quyidagi formulada topiladi:
T-absalyut tempratura
R-gaz doimiysi
v-erigan birikma, parsial solishtirma hajmi
S-sedimentatsiya konstantasi
D-Difuziya konstantasi. D-boshqa asbobda aniqlanadi. Bu tenglamadan foydalanganda S va D ning konstentrasiyaga bog’liqligini hisobga olish shart.
Shuning uchun bu qiymatlar eritmaning turli konstransiyalarida o’lchanadi va qolgan qiymatlari aniqlangan, qiymatlarni O gacha bo’lgani hisoblab topiladi. Chunki eritma cheksiz suyultirilganda quyidagi qonun bo’yicha o’zgaradi:
1/S = 1/So(1+Ko)·1/S = 1
formuladan foydalanib, S-qiymati hisoblab topiladi.
Molekulyar massani eritmalarda yorug’lik nurini sochilish usuli bilan aniqlash. Yorug’lik nuri tiniq muhitdan o’tganda qisman sochiladi, toza suyuqliklar uchun bu sochilish suyuqlik zichligining issiqlik flugtyasiyasi bilan bog’liq. Qolganlarini suyultirganda yorug’likning sochilishini bunday effekti konsentratsiya flugtyasiyasi bilan yuzaga keladi, bu esa o’z navbatida nur sinish ko’rsatgichining o’zgarishiga olib keladi.
Erituvchi zichligining konflugtatsiyasi mavjud bo’lib juda kichikdir. Demak yuqorida aytilganlar va Enshteyn rivojlantirgan nazariyaga asoslanib, sochilgan yorug’lik intensivligining molekulyar massasi qiymati va uning shakliga bog’liqligini ko’rsatdi.
Polimer molekulasini tushayotgan yorug’lik to’lqin uzunligiga nisbatan ikki holatini kuzatish mumkin:
1. Polimer molekulasining o’lchami tushayotgan nur to’lqin uzunligi o’lchamidan katta. Bunda erigan modda molekulalarining yorug’lik sochilishining nuqtaviy markazi deb qarash mumkin. Qarash yorug’lik bir xil intensivlikka ega bo’ladi. Molekulyar massa sochilgan yorug’lik absolyut intensivligini hisoblash bilan topiladi. Sochilgan yorug’likning intensivligi r -loyqalik qiymati bilan ifodalanadi. Ma’lum konsentratsiyali eritmadan o’tayotganda nur sochilishi natijasida kuchsizlanadi. Nurning kuchsizlanish koiffisenti loyqalik qiymatiga teng bo’ladi:
Bu yerda: r -eritmaning loyqalik qiymati.
K-konsentratsiya
H-berilgan polimerning ma’lum erituvchidagi erish doimiysi
R-Gaz doimiysi
T-temperatura
Bu tenglama to’g’ri chiziq tenglamasidan iboratdir. Agar Hc/r ordinatalar o’qiga, C-ni absissalar o’qiga qo’ysak, polimerning massasini grafikda topish mumkin bo’ladi. Bunda Hc/r ning CO dagi grafigi topiladi.
Polimer eritmalari uchun yorug’likning kuchsizlanish koeffisenti juda kichik bo’lgani uchun eritmadan o’tayotgan yorug’lik intensivligining qancha kamayganligini o’lchash o’rniga odatda tushayotgan yorug’likka nisbati 90º burchak ostida sochilayotgan yorug’lik intensivligi orqali o’lchanadi.
Polimer eritmalarida Ak/T ning K-ga bog’liqligi.
Makromolekulaga tushayotgan nur intensivligi makromolekuladan singandan keyin sochilayotgan yorug’lik intensivligidan oshib ketadi.
Burchak assimetriyasini o’lchash
tenglamaga o’zgartirishlar kiritish imkonini beradi. Bu esa molekulyar massani yanada aniqroq o’lchashga imkon beradi. Bundan tashqari burchak assimetriyasi polimer makromolekulasining shakli to’g’risida ham ma’lumotlar beradi.
Viskozimetriya usuli bilan molekulyar massani aniqlash
Suyultirilgan eritmalarni qovushqoqligini o’lchash orqali polimerlarning molekulyar massasini o’lchash oddiy va keng tarqalgan usul hisoblanadi. Shtaundenger polimer molekulyar massasi bilan suyultirilgan eritma orasidagi bog’lanishini quyidagicha ifodalanadi. ηsol/c = Km·· Mα
bundan M = ηsol/c· Km
Eritmaning ma’lum konsentratsiyasidagi solishtirma qovushqoqligi aniqlanib, Kmning ma’lum qiymati qo’yilsa, bu tenglamada polimerning molekulyar massasi hisoblab chiqiladi. Aniqroq natijalar olish maqsadida Shtaudenger tenglamasiga o’zgartirishlar kiritilgan. Tenglamadagi ηsol/c o’rniga qovishqoqlik hadi [η] ishlatiladi.
[η]Km·M+D [η] -quyidagi formulalardan topiladi.
[η] lim CO = ηsol/c
Bu eritma cheksiz suyultirilgan quvushqoqlik hadidir. Bu quvushqoqlik hadini eksprimental aniqlash uchun ηsol/c ning Cga bog’liqlik grafigini chizib, ηsol/c ning qiymat CO gacha ektropolyasiga qilish kerak.
To’g’ri chiziqning ordinata o’qi kesishgan joyi qovushqoqlik hadidir.
[η]-ni aniqlash grafigi
Yuqoridagi tenglama bir necha aniq natija bersa ham uning kamchiligi unda Shtaundenger tenglamasi uchun xarakterli bo’lgan universal doimiylikning yo’qligidir. Shuning uchun hozirgi paytda quyidagi emperik formulalardan foydalaniladi.[8].
[η]= Km· Mα
Agar £=1 bo’lsa, tenglama Shtaundenger tenglamasiga aylanadi. Yuqoridagi formulalarda uchraydigan D,Kn,£ lar doimiy bo`lgan konstantalardir. Kmpolemerlarning tabiiy erituvchidagi eritmasi uchun doimiy koiffisent. Buni kroskopik usul bilan topish mumkin. £-eritmadagi makromolekulalar shaklini xarakterlovchi kattalik bo`lib, polimer zanjirining egiluvchanligiga va erituvchining tabiatiga bog`liq.
D- polimer va erituvchi tabiatiga bog`liq koiffisent.
Tajribada molekulyar massa quyidagicha topiladi, 0,5, 0,2, 0,1, 0, 05 konsentratsiyali polimer eritmasi tayyorlanib, nisbiy qovushqoqligi aniqlanadi.
ηnis= ηeritma/ηerituvchi = t1/to ; ηnis= t1/to
Olingan ma`lumotlar asosida solishtirma qovushqoqlik hisoblanadi:
ηsol= ηnis-1= t1-to/to
So`ngra ηsol/c ning C ga bog`liqlik egri chizig`i chiziladi chiziq ordinata o`qi bilan kesishguncha ekstropolyasiya qilinadi. Topilgan qovushqoqlik hodidan molekulyar massa topiladi. [21].
Qovushqoqlik hadiga erituvchilik tabiati ham katta ta`sir ko`rsatadi. Molekulyar zanjirlari turli erituvchilarda turli konformatsiga ega bo`ladi. Shuning uchun ham qovushqoqlik erituvchilardan turlicha bo`ladi.
III. Tajriba qismi
Vinilxloridni vinilasetat bilan sopolimerini fraksiyalarga ajratish.Polimerlarni fraksiyalarga ajratish ular eruvchanligining molekulyar og`irligiga bog`liq ekanligiga asoslangan chunki, molekulyar og`irligi katta bo`lgan gomologlar oz, kichik bo`lganlari esa ko`p eriydi polimer eritmasiga cho`ktiruvchi qo`shilganda ham kattaroq molekulalar oldin cho`kadi.
Lekin polimerlarning fraksiyalarga ajratishda ham og`irligi bir xil bo`lgan molekulalarni ajratib bo`lmaydi. Chunki erituvchilardan og`irligi jihatdan bir-biridan kam farq qiladigan moddalarni alohida- alohida eritish xususiyati bo`lmaydi. Natijada fraksiyalarga ajralgan polimer hamda aralashmadan iborat bo`lib, polidisperslik darajasi avvalgiga qaraganda ancha kamaygan bo`ladi.
Fraksiyalarga ajratish 2 xil bo`ladi:
Preparativ fraksiyalash bunda polimer yoki sopolimer fraksiyalarga ajratib olinib bularning xossalari maxsus usullar bilan tekshiriladi.
Analitik fraksiyalash bunda fraksiyalarga alohida ajratib olinmay, tajribalar orqali taqsimlanish diagrammasi chiziladi.
Vinilxloridning vinilasetat bilan sopolimer fraksiyalarga ajratishda preparativ fraksiyalashning fraksiyalab cho’ktirish usulidan foydalandik. Dastlab sopolimer uchun eng yaxshi erituvchi tanlash kerak. Buning uchun og`zi yopiladigan proberkaga maydalangan sopolimer namunasidan 1 gramm va erituvchilardan (suv, benzol, toluol, aseton, spirt, kselol, xloroform va tetraxlormetan). 15 ml solib xona temproturasida 1 sutka saqladik. Proberkalar vaqti-vaqti bilan chayqalib turadi. Natijada sopolimer spirtga, kselolga yaxshi erish titroxlormetanda bo’kkanligi suv, benzol, toluol aseton va xloroformlarda esa, erimasligi aniqlandi. Spirtli sistemalar uchun eng yaxshi cho`ktiruvchi suv, bo`lganligi uchun biz erituvchi sifatida spirtni cho`ktiruvchi sifatida esa suvni tanladik. 2 og`izli kolbada sopolimerning 200 ml li to`yingan eritmasini tayyorladik, erimay qolgan qismi va qo`shimchalardan filtirlash orqali tozaladik. Tiniq sopolimer eritmasiga byuretka orqali 2 ml suv (cho`ktiruvchi) qo`shib aralashtirilganda, eritma loyqalanadi. Loyqalangan eritmaning ajratgich voronkaga solib 1-1,5 soat tindirib qo`ydik. Bu vaqt ichida eng katta makromolekulalar cho`kib eritma tiniydi. Ajratgich voronkaning ostgi qismida 1-franksiyani ajratib oldik. Keyin eritma loyqalanguncha suv cho`ktiruvchi qo`shib tindirib 2-fransiyani ajratib oldik. Shu tartibda 6 ta fraksiyaga ajratib oldik. Sopolimer fraksiyalarga ajratishdan asosiy maqsad shu sopolimer erituvchisi va cho`ktiruvchisini tanlash, hamda, har bir fraksiyani harakteristik qovushqoqligini [η] aniqlash orqali molekulyar massasini topish.
Bo`kish tezligi darajasini aniqlash.Yuqori molekulyar birikmalarning quyi molekulyar suyuqliklarni o`ziga yutishi (yoki singdirish) jarayoni natijasida polimer hajmiy o`zgarish hodisasiga bo`kish deyiladi. Bo`kish jarayonida polimer makromolekulasi suyuqlikni yoki uni bug`larini o`ziga yutib suyuqlik molekulalari ta`sirida uning hajmi hamda massasi ortadi va natijasida mikroskopik bir jinsligini tuzilishi o`zgarib, u yumshoq qovushqoq va cho`ziluvchan bo`lib qoladi.
Yu.M.B.larning bo`kishi va erishi ularning molekulyar massasiga bog`liqdir. Molekulyar massa qanchalik katta bo`lsa, bo`kish va erish shunchalik qiyin bo`ladi. Molekulyar massaning kamayishi bilan polimerning erishi quyi molekulyar birikmalarning erishiga o`xshab ketadi.
Bo`kish miqdorini aniqlash maqsadida polimerning bo`kishda bo`kish darajasi degan tushunchadan foydalaniladi:
Bu yerda
m0– polimer yoki sopolimerning bo`kishgacha bo`lgan massasi,
m- bo`kishdan keyingi massasi.
Namunaning bo`kish darajasini uning hajmi o`zgarish orqali ham aniqlash mumkin:
Vinilxloridning vinilasetat bilan sopolimerining bo`kish darajasini aniqlash uchun 1 gramm sopolimerni shkalali nabuxametrga solib ustidan 10 gramm tetroxlormetan soldik. Har 2-3 soatda namunaning ortishi bo`yicha bo`kish darajasini o`lchab bordik, 10-soatdan keyin massasi o`zgarmay qoldi. Natijalar deyarli bir xil chiqdi. Olingan 10 gramm tetroxlormetandan 9,13 gramm qoldi. Demak 0.87 gramm miqdori sopolimerga yutilgan.Olingan natijalarga asoslangan holda sopolimer tetraxlormetanda yaxshi bo`kadi, hatto ozgina qizdirilganda erishi mumkin degan xulosaga kelish mumkin.