Polimerlar stomatologiyada. Tibbiyotning stomatologiya sohasi ham polimerlardan tayyorlangan tish protezlari va tish qoplamlari qo’llana boshlangandan so’ng tezlik bilan yuqori rivojlanishga erishdi.
Stomologiyada ishlatiladigan polimerlar yuqori qattiqlikka ega bo’lib, mustahkam yedirilmaydigan yoqimsiz hidi bo’lmagan, yengil dezinfeksiyalanadigan, hamda og’iz bo’shlig’i terisi rangiga to’g’ri keladigan xususiyatlarga ega bo’lishi kerak. Bunday protezlar, asosan ikki yoki uch manomerdan hosil bo’lgan plimerdan tayyorlanib ularning sun’iyligini hatto payqash ham qiyin. Bunday polimerlar tishlarni plombalashda kumush qotishmalar o’rniga ishlatiladi. Bir necha polimer birikmalardan iborat bo’lgan akril smolasi bo’lib qattiqligi o’ta yuqori bo’lgan va chidamliligi bilan dunyoga dovrug’i tez tarqaldi. Shundan so’ng Angliyada ishlab chiqarilgan polimer “Stekloionomer sementi” deb atalib undan old tishlarni plombalashda, hamda tish yoriqlarining emal qismini qoplashda keng foydalanilmoqda. Uning tarkibi oddiy poliakril kislotadan tayyorlangan shishaning alohida birikmasi, glinozem, kriolit spatiguymasi ammoniy fosfatning kvarsli birikmasi, kalsiy karbonatning glinozemli birikmalaridan iborat edi. Bunday stekloinomer sement yuqori darajadagi plombalovchi material bo’lib, zaharsizligi va boshqa ijobiy tomonlari bilan ajralib turadi. Kelajakda bunday yetiladigan polimerlarning sifati mutaxassis olimlarning fikricha hozirgilardan ko’p marta ziyoda bo’lib suvni o’ziga olmaydigan va ko’p vaqtga chidaydigan bo’lishi kerak.
Polimer dorilar. Xalq xo’jaligi va sanoatning jadal rivojlanishi natijasida kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishning kengayishi va turmushda ishlatiladigan sintetik va sun’iy materiallarning ko’payishi natijasida dunyoda biologik faol moddalar ko’payib bormoqda.
Dori moddalarni kerakli joylarda ta’sir etadigan qilish, ularni organizmda chiqib ketish muddatlarini boshqarish, zaharli dorilarni suvda eruvchan qilish kerak bo’lsa dori ta’mini, hidini niqoblash, qisqasi “ideal” dorini yaratish polimerlar yordami yoki o’sha dorilarning polimer shakllarini hosil qilish orqali hal etilmoqda. [25].
Makromalekulyar tirik organizmda oddiy quyi molekulyar moddalarga nisbatan biologik sistemalar bilan boshqacha nisbatda bo’ladi. Oddiy dori molekulalarini polimer molekulalariga ulab qo’yilsa, uning massalari keskin o’zgaradi. Polimer molekulasi bilan dori molekulasini bog’laydigan bog’ xarakteri uning xossalariga ta’sir etadi. Bu kimyoviy bog’ bo’lishi yoki molekulalar aro ta’sir orqali ham turli bog’lar hosil bo’lishi mumkin. Bu bog’lar tirik organizmda biologik suyuqliklar ta’sirida asta-sekin uziladi va makromolekuladan dori molekulasi ajralib biologik ta’sir eta boshlaydi. Shunday qilib organizmda bir tekisda dori molekulalari bilan ta’minlab turadigan “Depo” hosil qilishi mumkin. Bu esa polimer organizmdan chiqib ketguncha unda dori konsentrasiyasini ma’lum chegarada ushlab turadi va dorining organizmdagi ta’sir davri cho’ziladi.
Oddiy dorilar organizmdan juda tez chiqib ketadi, ba’zilari biologik suyuqliklar yoki fermentlar ta’sirida parchalanib ketadi. Rasmda vaqt bilan dorilarning turli ta’sir zonalarida konsentrasiyasining o’rganish grafigi ko’rsatilgan:
Salbiy ta’sir zonasiTeropebtik zonasi
Davolash samarasi kam zona
Vaqt
Dori miqdorini terapevtik davolash zonasida ushlab turish uchun uni takroriy muntazam ma’lum vaqt oralig’ida yuborib turish kerak (1-egri chiziqlar dorining o’zgarishini ko’rsatadi) bemor iste’mol qilinadigan dorini ko’rsatilgan vaqtdan oldinroq qabul qilsa, tanadagi dori miqdori keragidan ortiq bo’lib qoladi (2-egri chiziq) va u salbiy ta’sirga olib keladi. Dori kech qabul qilinsa, uning tanadagi samarali miqdori kam zonaga tushib qoladi. Shifokorlar umid qilgan “ideal” dori bir marta berilgandan so’ng ma’lum davrgacha bir xil, kerakli konsentrasiyaga bo’lsa oladigan (3-egri chiziq) bo’lishi kerak ekan. Dorilarga ana shunday xossani faqatgina ularning polimerli shakllarigina bera oladi.
Polimer xususiyatli dorilar olish uchun tanlangan polimer makromolekulasi ma’lum kattalikga ega bo’lishi kerak molekulyar massasi yetarli bo’lmasa, bunday polimerli dori organizmdan tez chiqib ketadi. Molekulyar massasi kattalashgan sari dorini organizmda bo’lish davri oshadi.
