Radiatsion initsirlash.
Radioaktiv, nurlanish ta’sirida monomer, erituvchi
molekulalari yoki qo’shimchalar elektron yo‘qotib ionlanadilar va keyingi o’tishlar
hisobiga radikalar hosil bo’ladi.
Masalan:
bu yerda, M* - kation va elektronni rekombinatsiyalanishi hisobiga hosil
bo’lgan monomerning qo‘zg‘algan molekulasi.
Agar qo‘zg‘alish energiyasi bog’ energiyasidan yuqori bo’lsa qo’zg’algan
molekula radikallarga parchalanadi.
Kimyoviy initsirlash.
Aktiv markaz hosil qilish uchun erkin radikallar hosil
qilib oson parchalanadigan moddalar qo‘llaniladi. Bu moddalar turkumiga
peroksidlar, gidroperoksidlar, azo- va di-azobirikmalar, oksidlanish-qaytarilish
sistemalari kiradi.
Peroksidlar qo’llanilganda erkin radikalarni hosil bo’lishining asosiy
reaksiyasi 0-0 bog’ining gomolitik parchalanishidir. Parchalanish tezligi
peroksidning tuzilishiga va muhitga bog’liq. Peroksidlarning tipik vakili benzoil
peroksid bo’lib, u (27 -60) °C da ikkita benzoat radikaliga parchalanadi:
Hosil bo’lgan benzoat radikallari yana fenol va CO
2
radikallariga
parchalanadi:
Benzoil peroksidni parchalanishi qizdirilganda tezlashib, kislorod ishtirokida
sekinlashadi.
Gidroperoksidlarning erkin radikallar hosil qilib parchalanishi 0 - 0 bog’ni
uzilishi ham hisobiga boradi:
Azobirikmalardan initsiator sifatida azobisizobutironitril ishlatiladi, Bu
birikma C – H bog’ bo'yicha ikkita radikalga parchalanib, natijada azot ajralib
chiqadi
Radikal polimerlanishni initsirlashda oksidlanish – qaytarilish sistemalari
ham qo’llaniladi. Initsiatorlarni avfzallik tarafi shundaki, initsiatorni erkin
radikallarga parchalanish energiya aktivatsiyasi past bo’lib, polimerlanish
jarayonini past temperaturada olib borish imkonini beradi va energiya sarfini
kamaytiradi. Masalan, termik initsirlashda initsiatorni erkin radikallarga
parchalanish jarayonining aktivlanish energiyasi 125-170 kJ/mol bo’lsa, oksidlanish
qaytarilish initsiatorlarining parchalanish jarayonining aktivlanish energiyasi 50-84
kJ/moldir. Oksidlanish-qaytarilish sistemalariga misollar:
Qaytaruvchilar sifatida ikki valentli temirning tuzlari, sulfitlar, tiosulfatlar,
oksikislotalar ham ishlatiladi. Gidroperoksidlarni ikki valentli tuzlari ishtirokidagi
parchalanishi quyidagicha ketishi mumkin:
Initsiatorni parchalanishni keltirib chiqadigan Fe
2+
ionlarini tiklash uchun
sistemaga oksidlovchi qo‘shiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |