Polimer materiallar

Nаzоrаt sаvоllаri 
1.
 
Monomer deganda nimani tushunаsiz? 
2.
 
Polimer va ularning turlari haqida tushuncha bering? 
3.
 
Oligomerlar ularni tuzilishi va xossalarini tushuntirib bering? 
4.
 
Polimerlarning molekulyar og’irligini tushuntiring?
 
 
 
 
 

---

3 – MA’RUZA 
MAVZU: POLIMERLARNI OLINISHI. 
Reja 
1.
 
 Polimerlanish va polikondensatsiyalanish haqida tushuncha. 
2.
 
 Polimeranologik reaksiyalar.  
3.
 
 Polimerlar  sintezi  texnologik  usullari  (massada,  emulg’siyada, 
eritmada) 
 
Polimerlar quyi molekulyar moddalardan ikki xil uslubda sintez qilib olinadi: 
polimerlanish  va  polikondensatsiyalanish.  Polikondensatsiyalanishda  monomerlar 
funktsional guruhlar bo’yicha reaksiya tufayli birikadilar. Bunda reaksiyaning quyi 
molekulyar  maxsuloti  ajralib  chiqadi.  Polimerlanishda  makromolekulalar 
to’yinmagan bog‘larni yoki halqani ochilishi xisobiga hosil bo’ladi. 
YuMB olishning asosiy usullarini ko‘rib chiqaylik. 
Polimerlanish 
O‘sayotgan zanjir olishda joylashgan aktiv markazga monomer molekulalarini 
ketma-ket  birikishi  bilan  boradigan  zanjir  reaksiya 
polimerlanish
  deyiladi. Bunda 
aktiv markazni zanjir bo‘ylab siljishi kuzatiladi. 
 
Polimerlanish  zanjir  reaksiyalar  turkumiga  kirib,  uning  qonuniyatlariga 
bo’ysinadi.  Zanjir  reaksiyalar  deb  aktiv  zanjirlar  (aktiv  markazlar)  hosil  qilib,  bu 
aktiv  markazalarning  xar  biri  ketma-ket  reaksiyalar  zanjirini  keltirib  chiqargan 
reaktskyalarga  aytiladi. Aksariyat  xolatda  aktiv  zarrachalar  sifatida tashqi  elektron 
qavatida juftlanmagan elektronga ega bo’lgan radikallar qatnashadi. 
Polimerlanish  quyidagi  asosiy  bosqichlarni  o‘z  ichiga  oladi:  aktiv  markazni 
hosil  bo’lishi,  zanjir  o’sishi  va  zanjir  uzilishi.  Aktiv  markazni  hosil  bo‘lishi 
katalizator  yoki  initsiataorni  monomer  bilan  ta’sirlashishi  natijasida  sodir  bo’ladi. 
Bu bosqich  energiya  sarfini talab qiladi va  past tezlik bilan xarakterilanadi. Zanjir 
o’sishi  monomer  molekulalarini  aktiv  markazga  birikishi  bilan  sodir  bo’ladi  va 
aktiv  markaz  birikkan  molekulaga  ko’chishi  sodir  bo’ladi.  Bu  bosqich  energiya 
ajralib chiqishi bilan boradi va yuqori tezlik bilan xarakterlanadi. 
Material  va  kinetik  zanjirlarni  farqlashadi.  Material  zanjir  deganda 
molekulani tashkil qiluvchi zvenolar soni yoki polimerlanish darajasi, kinetik zanjir 
deganda  initsirlash  natijasida  hosil  bo’lgan  bitta  erkin  radikalga  to’g’ri  keluvchi 
birikish  elementar  aktlar  soni  tushiniladi.  Zanjir  uzilishi  (bunda  maerial  zanjir 

---

uzilishi  tushuniladi)  reaksiyasida  aktiv  zanjirlarni  dezaktivlanishi  sodir  bo’lib 
makromolekula o’sishi to’xtaydi. 
Polimerlanishda  aktiv  markaz  sifatida  bitta  yoki  ikkitta  juftlanmagan 
elektroni bo’lgan  elektroneytral zarrachalar - erkin radikallar, musbat yoki manfiy 
zaryadlangan  zarrachalar  –  ionlar,  ion-radikallar  namoyon  bo‘lishi  mumkin.  Aktiv 
markaz tabiatiga qarab radikal va ion polimerlanishlarni farqlashadi. 
Polimerlanish sodir bo’lishi uchun monomer molekulasi to’yinmagan bog’lar 
(to’yinmagan  monomerlar),  nobarqaror  xalqalar  yoki  reaktsion  faol  funktsional 
guruxlar saqlashi kerak.