Pán: Ádebiyat Klass: 7 Waqtı

II.Úyge tapsırma soraw: (14 minut)Qorqıt ata estelikleriÓtken sabaqta úyge berilgen tapsırmanı oqıwshılardıń eslerine túsiremen hám jurnalda bahası az oqıwshılardan úyge berilgen tapsırmanı sorayman. Úyge berilgen tapsırmanı orınlamay kelgenlerden ne sebep orınlamay kelgenligin anıqlastıraman.
III.Taza tema túsindiriw: (15 minut)Oǵuznama
Oǵuznama yaki Ógiz xan haqqındaǵı dástan negizinen oǵuzlardıń IX— X ásirdegi Aral teńizi menen Kaspiy teńizi aralıǵındagı Kongar pecheneg birlespeleri tiykarında payda bolǵan. Bul jaǵınan qaraǵanda qaraqalpaqlardıń ótmish tariyxı menen birqansha jaqınlasıp baradı. Sol dáwirdegi tariyxıy dereklerge súyensek, oǵuzlar pechenegler menen birikken. Sońınan Kiev rusı knyazları menen
aralasıp, Don dáryasınıń boylarına jaylasqan. Bul biziń babalarımız bolǵan «Qara bórikliler»di eske túsiredi. Biraq sol nárseni eske alıw kerek, ol waqıtları oǵuz hám qıpshaq uǵımları keń maǵanada edi. Sonıń ushın da ol Orta Aziya, Qazaqstan hám Kavkazdıń birneshe túrk tilles xalıqların payda etti. Al qara bórikliler bolsa, sol oǵuzqıpshaq taypasınıń tek bir bólegi gána edi. Sonlıqtan da, biziń mádeniy tariyxımızdıń tórkini sıpatında kórindi. Usı tiykardan qaraǵanda «Oǵuznama» barlıq túrk tilles xalıqlar ádebiyatına ortaq shıǵarma bolıp esaplanadı. «Oǵuznama»nı qosıq penen yaki qara sóz benen jazıl-ǵan dástan dep bahalaw múmkin. Onıń jazılıw forması qara sóz bolǵanı menen sózlerdiń sırtqı uyqasları, ırǵaqları oǵada sheberlik penen berilgen. Soǵan qaray otırıp, onı poeziya dep te ataw múmkin. «Oǵuznama» tiykarınan 12 baptan ibarat bolıp, hárbir bapta Oǵuz batırdıń qaharmanlıqları sóz etiledi.Oǵuz batır haqqında túrk tilles xalıqlar arasında kóp ǵana ańızlar taralǵan. Olardın bárin de tariyxıy jaqtan tuwrı jazılǵan dep qarawǵa bolmaydı. Biraq olardıń ayırımları tariyxıy waqıyalar menen sabaqlas bolıp, keyingi waqıtları xatqa túsken. Negizinen túrkiy xalıqlarınıń kelip shıǵıw waqıyaları menen baylanıslı. Shıgárma til ózgesheligi jaǵınan «Qorqıt ata» jırına oǵada jaqın turadı. Biraq dástandı bayanlaw usılı Orxon-Enisey jazıwların eske túsiredi. Mısalı: «Bolsın dedi olar, onıń sıqılı usınday. Endi bunnan soń súyinish taptı. Ótken kúnlerden bir kúni Ay qaǵan tolǵattı, kóz jarıp ul bala tuwdı.Usı uldıń júzi kók edi, awzı ottay qızıl, kózleri qızǵılt, shashları, qasları qara edi. Perishtelerden góre kóriklirek edi. Usı bala anasınıń kóksiniń uwızın tatıp kórip, onnan keyin embedi. Shiyki gósh, sharap soradı. Tilge kele basladı. Qırq kúnnen soń eńbekledi, júrdi, oynadı. Ayaǵı ógizdiń ayaǵınday, beli bóriniń belindey, jawırını buǵanıń jawırınınday, gewdesi ayıwdıń gewdesindey edi. Tula boyın qalıń túk basıp ketken, jılqı baǵıp, atqa minip, ań awlap
júrgen edi. Kúnlerden kúnler, túnlerden túnler ótip jigit boldı.Dástan usılayınsha dawam etip kete beredi. Oǵuzdıń ákesiniń kim ekenligin de aytıp bere almaydı. Al anası bolsa Ay. Onnan tuwılǵan bala qırq kúnniń ishinde birden erjetip ketken. Hátteki adamǵa uqsaǵanı menen túr-túsi buǵaǵa megzeydi. Bul jaǵınan avtor adam balası Gavmart yaǵnıy (Buǵa adam) Koyumars haqqındaǵı shıǵıs
ańızlarına eliklegenligi sezilip turadı.
Ótken kúnlerdiń birinde Oǵuz qaǵan tańrisine sıyınıp turǵan edi. Aspannan bir kók jarıq tústi. Kúnnen jaqtı, aydan qarańǵılaw edi. Oǵuz qaǵan kórdi, sol sáwleniń arasında bir qız bar edi. Onıń basında ottay sáwle shashıp turǵan bir meńi bar edi. Kúlse aspan qudayı kúletuǵın, jılasa aspan qudayı jılaytuǵın dárejede edi. Oǵuz qaǵan sol qızǵa úylenedi hám onnan Kún, Ay, Juldız dep atalǵan úsh perzentli boladı. Soń jane Kók, Taw, Teńiz degen perzentleri boladı.