Pán: Ádebiyat Klass: 6 Waqtı

III.Taza tema túsindiriw: (15 minut) Abay Qunanbay ulınıń ómiri hám dóretiwshiligi. Abay Qunanbay ulınıń qara sózleri
Abay Qunanbaev XIX ásir qazaq ádebiyatınıń ullı kórkem sóz sheberlerinen biri. Ol 1845-jılı 10-avgustta Qazaqstandaǵı Semipalatinsk wálayatına qaraslı Shıńǵıs awılında hákim shańaraǵında tuwıladı. Dáslep awılındaǵı baslawısh diniy mektepte, sońınan Semipalatinsk qalasındaǵı medresede
tálim aladı.Abay medresede oqıǵan jıllarında shıǵıs klassik ádebiyatı menen jáhán ádebiyatı shayırlarınıń shıǵarmaların qunt penen úyrenedi.Abaydıń ákesi óz balasınıń shayır yaki alım
bolıwın emes, al hámeldar bolıwın qálegen edi. Lekin Abay el-jurtqa hákim bolıwdan góre, shayırlıqtı, óz shıǵarmaları arqalı xalıqqa xızmet etiwdi tańladı.
Ol hár qıylı tematikalarda qosıqlar jazdı. Tuwıl-ǵan jerge súyiwshilik sezimleri «Qalıń elim, qazaǵım», «Gúz», «Qıs», «Samalsız túnde jaqtı ay» qosıqlarında, aqıl-násiyat úlgisi «Ilim tappay maqtanba», «Jaslıqta ilim bar dep eskermedim», «Onday bolmaq qayda?» hám t.b. kóplegen qosıqların, sonday-aq «Masqud», «Iskender», «Ázim áńgimesi» sıyaqlı poemaların hám xalıqtı aǵartıwshılıqqa, mádeniyatqa baslawshı qara sózden ibarat wásiyat sózlerin de jazıp qaldırdı.
Abaydıń qara sózleri
Hárbir bayqaǵan adam bilse kerek: kúlki degen máslik ekenin, hárbir más kisi kóp aljasatuǵın, hárbir más adam sóylegende basqanıń basın awırtatuǵının. Sonday oyın-kúlkige, máslikke berilgen adam jumısınan qaladı yaki aqılınan azadı, sóytip aqırı uyatqa qaladı, waqıtın bosqa ótkerip aladı. Usınday ǵáplette ómirin ótkergen kisi ómirinde heshnárseni elestirmey júrgen menen aqırı bir kún ya bul dúnyada yaki aqırette bası bir awırmay qalmasa kerek.Hárbir uwayım-qayǵı menen bas qatırıp, oylanǵan kisi bul dúnyanıń tirishilik xızmetinde de, aqırettiń tayarlıǵında da ózgelerden puqtaraq bolsa kerek. Hárbir puqtalıqtıń túbi molshılıq bolsa kerek. Al endi olay desek, birdey oylanıp uwayım-qayǵı menen júre alamız ba? Udayı qayǵıǵa jan shıday ma? Joq, men birdey qayǵırıp, uwayımlap júr demeymen. Qayǵıratuǵın nársege qayǵırdaǵı, sol qayǵıdan qutılatuǵın orınlı háreket islew, sonıń jolın tabıw kerek. Hárbir orınlı hárekettiń ózi de uwayım-qayǵını azaytadı, orınsız kúlki menen azaytpa, orınlı háreket penen azayt!Shıǵar esigin tabalmay, uwayım-qayǵınıń ishine kirip qalıp, qamalıp qalıw — ol da bir ant urǵanlıq jáne hárbir jaman kisiniń háreketine kúlseń, oǵan ráhátlenip kúlme, ıza bolǵanlıqtan kúl, ızalı kúlkiniń ózi de — qayǵı. Onday kúlkige óziń de udayı berilmesseń, hárbir jaqsı adamnıń jaqsılıq tapqanına ráhátlenip kúlseń, onıń jaqsılıqtı jaqsı adam bolǵanı ushın tapqanın úlgi tutıp kúl. Hárbir ibrat alıwdıń ózi adamdı óz erkine jibermey waqtında toqtatadı. Kóp kúlkiniń bárin aytqanım joq, onıń ishinde bir kúlki bar-aw, jaratqan quday ornı menen ishten, kókirekten, júrekten shıqpaydı, qoldan jasalıp, sırtı menen bet awzın kelistirip, wahahanıń namasın sazlap, qızıq ushın kúletuǵın boyama kúlki.