Pán: Ádebiyat Klass: 6 Waqtı

III.Taza tema túsindiriw: (15 minut) Shıńǵıs Aytmatovtıń ómiri hám dóretiwshiligi. “Aq keme” povesti
Shıńǵıs Aytmatov 1928-jılı 12-dekabrde Qırǵızstan Respublikasında tuwıldı. Ákesi Tórequl Qırǵızstannıń belgili mámleketlik hám jámiyetlik ǵayratkerlerinen boladı. Sh. Aytmatov jaslıǵında mektepte oqıp júrip awılda xatker, salıq jıynawshı, brigada esapshısı bolıp isleydi. 1948-jılı Jambıl veterinariya texnikumın, 1953-jılı Qırǵızstan awıl xojalıq institutın tamamlaydı. 1956 — 1958-jılları Moskvadaǵı M.Gorkiy atındaǵı jáhán ádebiyatı institutında bilim aladı. Sh. Aytmatov texnikum hám institutta oqıp júrip prozalıq shıǵarmalar jazıw menen shuǵıllanadı. Jazıwshı 1950-jılları turmıslıq waqıyalardıń mashqalalarına baylanıslı kóplegen maqalalar, gúrrińler hám ocherkler
jazdı. Ásirese, «Betpe-bet», «Jamiyla» povestleri menen dúnyaǵa tanıldı. Sh. Aytmatovtıń qáleminen «Ana jer, ana», «Razı bol, Gúlsarı», «Aq keme», «Ásirge tatırlıq kún», «Shıńǵıs xannıń aq bultı», «Jan aǵashı», «Tawlar qulaǵanda» sıyaqlı povest hám romanlar dóredi.
Aq keme
(Povestten úzindi)
Onıń eki qıylı ertegi bar edi. Birewi óziniki, bul ertekti ózinen basqa heshkim bilmeydi. Ekinshisin oǵan atası aytıp bergen edi. Sońında bul erteklerden nárse de qalmadı. Gáptiń baǵdarı mine usılar tuwralı boladı. Sol jılı ol jetisin toltırıp, segizge qaraǵan edi. Dáslep oǵan arnap portfel satıp alındı. Qara derman-tinnen tigilgen bul portfeldiń ashılıp jabılǵanda shırt etetuǵın jıltırawıq temirden islengen qulpı bar edi. Oǵan qosımsha mayda zatlar salatuǵın qaltası da bar. Bir sóz benen sıpatlanǵanda qádimgi mektepke alıp baratuǵın oqıwshınıń portfeli. Hámme nárse áne
usınnan baslanadı. Atası bul portfeldi kóshpeli avtolavkadan satıp alǵan edi. Tawdaǵı sharwalar ushın kerekli tawarlardı alıp júretuǵın avtolavka, San-Tash ańǵarında otırǵan bajbannıń úylerine hárdayım qayrılıp ótetuǵın edi. Tap usı jerdegi úylerden baslap, ańǵardıń baǵdarı menen tawǵa qaray sozılıp ketetuǵın qorıq toǵay baslanadı. Ol jerde tek bolǵanı úsh xojalıq bar edi.
Sonda da avtolavka anda-sanda bul úylerdiń tusında irkilip ótedi. Úsh úydiń arasındaǵı jalǵız bala bolǵan bul avtolavkanıń kiyatırǵanın hárdayım eń dáslep kóredi de:
— Kiyatır! — dep baqıradı ol úylerdiń aynasınıń aldına haplıǵıp juwırıp kelip. Dúkan mashina kiyatır. Íssıq kóldiń erneginen baslanatuǵın bul arba jol taslardıń arasındaǵı qazǵanaq ańǵardı boylap, dáryanı jaǵalap keletuǵın edi. Bunday joldan júriw áneyi mashaqat emes. Qarawıl tawǵa jetkennen keyin, jol janbawırdaǵı tar ótkellerdiń ultanı menen joqarı kóterilip, onnan soń kóp waqıtqa deyin aylanbalı, shóp shıqpaǵan jalańash túserlik penen bajbannıń úylerine kelip tireledi. Qarawıl tawlı úylerge júdá jaqın bolǵanlıqtan kishkene bala jaz shıǵıwdan-aq hár kúni taw betke shapqılap ketip, dúrmiyin arqalı kólge qarap otıratuǵın edi. Joldıń jaǵasındaǵı onıń otırǵan jerinen hámme nárse, meyli atlı, meyli piyada, meyli mashina bolsın bári de alaqanında turǵanday
bolıp kórinedi.