Pm] ga ko’ra [WPm + wpm] turlari

Qo’shma gaplarning qurilish turlariga ko’ra tasnifi. Qo’shma gaplarning umumiy lisoniy qolipi [WPm+WPm] bo’lib, u quyidagi yana uchta oraliq ko’rinishlarga ajraladi:

[WPm+WPm], [WPm WPm], [WPm ]WPm]

Bu oraliq ko’rinishlar bir qarashda an‘anaviy bog’lovchisiz, ergash gapli va bog’langan qo’shma gaplarning ramziy ko’rinishidek tasavvur uyg’otadi. (Masalan, Bahor keldi va gullar ochildi -[WPm, WPm], Bahor kelsa, gullar ochiladi -[WPm WPm] va Bahor keldi va gullar ochildi -[WPm WPm] kabi). Aslida bu qurilish qoliplari qo’shma gap tarkibidagi sodda gaplarni bog’lovchi vositalarga ko’ra emas, balki bu sodda gaplarning qo’shma gap tarkibidan chiqarilganda mustaqil qo’llana olish-olmaslik belgisi asosida amalga oshirilgan. Bunda, albatta, asos sifatida kesimlik turlari - MKSH va NKSH ga tayaniladi.

Demak, qo’shma gaplarning lisoniy struktur turlarini belgilashda asosiy omil qo’shma gap tarkibidagi to’liq shakllangan sodda gaplarning o’zaro munosabati va sodda gaplarning har birining nutqiy jarayonda qo’shma gap tarkibida voqelangan ma‘nolari bilan qo’llana olish yoki qo’llana olmasligi belgisidir.

Tavsiya etiladigan zarur adabiyotlar

1. Ne‘matov H. va b. O’zbek tili struktural sintaksisi. -T.: Universitet, 2000.

   
   

2. Mengliev B. O’zbek tilining struktur sintaksisi –Qarshi., 2003.

   
   

3. Sayfullaeva R.R. O’zbek tilida qo’shma gaplarning formal-funktsional talqini. -T.: Fan, 1994.

   
   

4. G’ulomov A., Asqarova M. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Sintaksis. -T.: 1989.

   
   

5. O’zbek tili grammatikasi. II tom. Sintaksis. - T.: Fan, 1975. - 548 b.

   
   

6. Sayfullaeva R. Hozirgi o’zbek adabiy tilida qo’shma gaplarning shakl-vazifaviy (formal-funktsional) talqini: F. f. d. dis. avf. - T., 1993. - 48 b.

   
   

Tavsiya etiladigan yordamchi adabiyotlar

7. Akramov Sh. O’zbek tili gap qurilishida to’ldiruvchi va hol munosabati (WPm valentligi asosida): Filol. fan. nomz. dis. ...avtoref. - T., 1997. - 21

   
   

8. Raupova L. O’zbek tilida nomustaqil kesim masalasi va [WPm-WPm] qurilishli gaplar: Filol. fan. nomz. dis. ... avtoref. - T., 1999. - 24 b.

   
   

9. Tursunov U., Muxtorov A., Rahmatullaev Sh. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Oliy o’quv yurtlari uchun. 3-nashri. - T.: O’zbekiston, 1992. - 399 b.

   
   

10. Umumiy o’rta ta‘limning Davlat ta‘lim standartlari va o’quv dasturi. Ona tili. Adabiyot. «Ta‘lim taraqqiyoti». 1-max son. T.: Sharq, 1999 B. 55-145.