Plank doimiysini aniqlash Ishning maqsadi

---

Plank doimiysini aniqlash 
Ishning maqsadi:
1. Tashqi electron emissiya hodisasi (termoemissiya, 
fotoemissiya, va hakoza holatlarda, ya’ni issiqlik yoki yorug’lik nurlari ta’sirida 
elektronlarning metallardan uchib chiqishi) qonuniyatlarini o’rganish. 2. Elektronni 
tormozlovchi potensial kattaligini aniqlashni o’rganish. 3. Plank doimiysini 
tadqiqot natijalari asosida aniqlashni o’rganish. 
Kerakli jihozlar:
tok manbai, yorug’lik manbai, kalit, rezistor, voltmeter, 
ampermetr, yorug’lik manbaini qabul qilgich (fotoelement), maxsus yorug’lik 
kamerasi. 
Nazariy qism 
Issiqlik yoki yorug’lik hamda kuchli elektr maydon ta’sirida metallarda 
elektronlarning chiqish hodisasi elektron emissiya deyiladi. Issiqlik ta’sirida 
bo’ladigan (vakumli electron lampalarda) elektron emissiya termoelektron 
emissiya deyiladi. Yarimo’tkazgichlarda ichki electron emissiya hodisasi bo’ladi. 
Fotoelementni ko’zga ko’rinadigan yorug’lik nuri bilan nurlaganimizda uning 
energiyasi, A. Eynshteyn nazariyasiga muvofiq, quyidagi ifoda bilan aniqlanadigan 
electronning metalldan chiqish ishiga va uning kinetic energiyasiga sarflanadi: 
ℎ𝜐 = 𝐴 +
𝑚𝓋
2
2
(1) 
bunda: 
ℎ𝜐
– fotoelementga tushayotgan nurning to’liq energiyasi; 
ℎ
- Plank 
doimiysi (6.62·10
-34 
J·c); 
𝜐
– tushayotgan yorug’lik nurining chastotasi, Hz; 
𝐴
– 
elektronning metalldan chiqish ishi, J; 
𝑚𝓋
2
2
– elektronning kinetic energiyasi, J; 
m=9.1·10
-31
kg – elektronning massasi; 
𝓋
– electron tezligi, m/c. 
Fotoelement ma’lum rangdagi nur bilan nurlaganimizda uning zanjirida katodidan 
uchib chiqqan elektronlar hisobiga tok paydo bo’ladi. Agar kuchlanishning musbat 
qutbini katodga va manfiy qutbini anodga ulasak, unda fotoelement zanjirida tok 
bo’lmaydi. Chunki, fotoelektronlar zaryadi manfiy bo’lgani, fotkatodga musbat 
kuchlanish ulanganligi hamda anod bilan katod o’rtasida elektr maydon electron 
harakatiga qarshi yo’nalganligidan, avvalo electron emissiyasi bo’lmaydi, bo’lsa 
ham electron anodga qaytib tushadi. Natijada fotoelement zanjirida tok paydo 
bo’lmaydi. O’ta katta tezlikdagi elektronlargina zanjirda tok hosil qilishi mumkin. 
Eng katta tezlikdagi fotoelektronlarning kinetic energiyasi tormozlovchi maydon 
hosil qiluvchi potensial ishiga teng, ya’ni 
𝑒𝑈 =
𝑚𝑣
𝑚𝑎𝑥
2
2
(2) 
Bo’lganda fotoelektron fototok hosil qilmaydi. U holda 
𝐸
𝑘
= 𝑒𝑈
asosida (1) ni qayta 
yozish mumkin: 

---

ℎ𝜐 = 𝐴 + 𝑒𝑈
(3) 
Demak, tadqiqot vaqtida fotokatodni birin – ketin ikki xil rangdagi yorug’lik nuri 
bilan nurlantirib, fotoelektronlarni tormozlovchi kuchlanishlarni aniqlash mumkin 
bo’ladi. 
Shuning uchun ham ikki holatga mos keluvchi tenglamalar sistemasini (3) asosida 
quyidagilarni yozamiz.
ℎ𝜈
1
= 𝐴 + 𝑒𝑈
1
𝑣𝑎 ℎ𝜈
2
= 𝐴 + 𝑒𝑈
2
tenglamalarni yozib olamiz ulardan A larni 
tenglashtirib 
ℎ
ni topamiz. Natija quyidagicha: 
ℎ =
𝑒(𝑈
1
−𝑈
2
)
𝜈
1
−𝜈
1
(4) 
Plank doimiysini aniqlash uchun 1-rasmda keltirilgan elektr zanjir yig’iladi va 
ayrim o’lchashlar o’tkazib, ularda aniqlangan natijalar asosida (4) formulalardan 
foydalanib 
ℎ
plank doimiysini hisoblab aniqlaymiz.