План – конспект занятия по ознакомлению с окружающим

ISSUE 9. SENTABR 
“АЛИШЕР НАВОИЙ” РОМАНИДА 
ТАРИХИЙ ҲАҚИҚАТНИНГ 
БАДИИЙ ТАЛҚИНИ 
 
Шомуротова Чарос Равшан қизи,
ЎзМУ мустақил тадқиқотчиси 
 
Аннотация 
Ушбу мақолада таниқли ѐзувчи Исажон 
Султоннинг ―Алишер Навоий‖ романида 
тарихий ҳақиқат ва унинг бадиий 
талқинида адиб маҳорати масаласи 
тадқиқ этилган. 
Калит сўзлар 
Тарихий роман, бадиий талқин, сюжет, 
композицион қурилиш, хроникал сюжет, 
тарихийлик принципи 
Истеъдодли ѐзувчи Исажон Султон 
―Алишер Навоий‖ романини кенг 
китобхонларга тақдим этиш билан ХХI
аср ўзбек насрини янги бир тарихий 
роман билан бойитди. Шу билан бирга 
таниқли адиб Хайриддин Султон 
айтганларидек: ―Бир пайтлар раҳматли 
усозларимиз Мирзо Улуғбек, Алишер 
Навоий, Заҳириддин Муҳаммад Бобур 
ҳақида яратган бетакрор асарлардан сўнг 
адабиѐтимизда узоқ вақтдан буѐн муайян 
бўшлиқ вужудга келган ва сўнг бир 
асарга эҳтиѐж бор эди. Бошқача айтганда, 
бизнинг адабий авлодимиз Алишер 
Навоий ҳақида ўз бадиий сўзини 
айтишни кўпдан буѐн кутаѐтган эди‖ ( 
1:346 ). Исажон Султон XV аср 
Хуросондаги ижтимоий-сиѐсий, маданий, 
адабий ҳаѐт ва унинг ривожида Ҳазрат 
Алишер Навоийнинг ўрнини гўзал 
ташбеҳлар орқали чизиб бериш билан
бугунги кун китобхонига ―ўз романи 
билан ―Лаббай!‖ деб жавоб айта олди.
Тарихни тирилтириш учун адиб 
китобхонни зериктирувчи қуруқ 
маълумот баѐни, хабар матнларидан 
қочиб, Ҳирот ѐ Самарқанд, Марв ѐки 
Астробод кўчаларидаги чанг-тўзон, тўй-
томоша, шовқин-сурон, базм ва 
машварат, бир сўз билан айтганда, 
ҳақиқий ҳаѐт тасвирини ―ўз қонидан 
бериб тирилтира олди‖. 
Исажон Султон романи мавзусига кўра 
тарихий роман бўлиб, хроникал сюжет 
асосида ѐзилган. Романда воқеалик 
Абдулла Қодирийнинг ―Ўтган кунлар‖, 
Ойбекнинг ―Навоий‖, Пиримқул 
Қодировнинг ―Бобур‖ асарлари каби 
кетма-кет, йил ва саналар марказий 
Алишер Навоий образи ҳаѐтининг 
ўтишига мос равишда баѐн қилинади. 
Роман композицияси ҳазрат Алишер 
Навоийнинг ―Хазойин ул-маоний‖ 
девони ички структурасига мос ―Ғаройиб 
ус-сиғар‖, ―Наводир уш-шабоб‖, ―Бадоеъ 
ул-васат‖, ―Фавоид ул-кибор‖ деб аталган 
тўрт қисмдан иборат. Алишернинг 
болалиги, ѐшлик йиллари, ўрта ѐшда 
кўрган-кечирганлари ва, айниқса, 
кексалик палласидаги фойдалар романда 
батафсил баѐн қилинади. Тўртинчи қисм 
нисбатан катта ўринни эгаллайди. Бу 
табиий ҳамдир. Зеро, Навоийнинг ижоди 
ҳар жиҳатдан пишиб етилгани, айнан, 
башариятнинг адабий завқи, ўзбек 

---

- 132 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218