Pitkeriw qánigelik jumısı

Qusxanataw. Shımbay qalasınıń batısında Bozataw rayonında jaylasqan. Uzınlıǵı 20 km ge, eni 7 km ge shamalas. Bul taw eki bólekten ibarat. Onıń shıǵıs bólimi Páshentaw dep ataladı, ol Qusxanatawdıń tiykarǵı bóliminen ádewir pás. Ústi qatarlasqan dizbeklengen úyinshik qumlar menen qaplanǵan házirgi KS-1 izeykeshi ajıratıp turıptı. Usı KS-1 diń batısın Qusxanatawdıń shıǵıs shetinde onsha biyik emes jaypawıtlaw jerinde «Kúyikqala» dep atalǵan eski qala bar. Qusxanatawdıń qubla hám batıs janbawırları tik bolıp, onı qurawshı taw jınısları qatlam-qatlam bolıp ashıq jaylasqanlıǵın kóremiz. Demek bul onıń teńiz, dárya shógindileriniń qatlamları ekenin dálillemekte. Usı tik jarlıqlar tereń saylar menen tilkimlengen, geyde bazıbir jerlerinde úńgirler de ushırasadı. Onıń eń úlkenin xalıq «dáwdiń uyası» dep ataydı. Al, ol negizinde jawın, qar suwlarınıń bos jınıslardı juwıp, unıratıwı nátiyjesinde payda bolǵan. Onıń uzınlıǵı 8-10 metrdey, eni 1,5-2 metr, al biyikligi 4-5 metr keledi. Tawdıń qublasında ásirese «Dáwdiń uyası» dep atalǵan úńgir jaylasqan bóliminde «taw» dizbeginen bóleklenip ayırılıp turǵan, hár qıylı kólemge hám biyiklikke iye, tap diyxannıń gúzde shashlap, úygen júweri qırmanların eske túsiretuǵın konus tárizli tas tóbesheler júdá kóp. Xalıq onı «tasqırman» dep atasadı. Haqıyqatında ol átirapındaǵı bos jınıslardı samallardıń ushırıp alıp ketiwi menen jawın-qar suwınıń juwıwı tásirinde házirgi kórinisine kelgen. Releftiń bunday kórinisi basqa tawlarda gezlespeydi. Tawdıń biyikligi qorshaǵan átiraptan 70 metrdey, al teńiz qáddinen 138 m. biyiklikke iye.
Qaraqalpaqstan Qızılqumı. Respublikamızdıń shıǵıs bóliminde jaylasqan. Qaraqalpaqstan Qızılqumı Qızılqumnıń arqa-batıs bóliminde jaylasıp, 5 million gektardan aslam maydandı iyeleydi. Ol geologiyalıq dúzilisi boyınsha eski dárya, teńiz shógindileri hám hár jerde jaylasqan áyyemgi palezoydaǵı qaldıq tawlarınıń jemiriliwinen payda bolǵan shógindilerden quralǵan. Relefiniń tiykarǵı belgileri - dizbeklengen tóbeshiklik-dóńli qumlıqlardan ibarat bolıp, onıń ayırımlarınıń biyikligi 80 metrge jetedi. Ushı-qıyırı joq qumlardıń arasında Jańadárya bóliminde úlken kólemli taqırlar, eski dárya tarmaqları menen qurıp qalǵan kóllerdiń qaldıqları shorlı kebirleri ushırasadı. Aral teńizine jaqın jerlerdegi oypawıtlarda kebirlik jerler kóp gezlesedi. E.M.Murzaevtıń (1961) maǵlıwmatı boyınsha Qızılqum bir tiptegi landshaft - qumlı shólistanlı landshaft delinedi. Qızılqumnıń qublasında mıńlaǵan jıllar dawamında jemirilip, joq bolıp baratırǵan eski taw tóbeshiklerinen, Qara-shoqqı, Qoshataw, Bestóbe, Qostóbe ústirtlerin hám t. b. kóremiz. Bul rayon qoylar ushın jaylaw sıpatında paydalanıladı.