Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

 
Pirometallurgik jarayonlar kinetikasi. Kimyoviy reaksiya tezligi 
Bizga kimyo kursidan ma’lumki, kimyoviy reaksiya turlari to‘rttani tashkil 
etadi. Bular: birikish, o‘rin olish, almashinish va parchalanish reaksiyalaridir. 
Shulardan uchtasi ya’ni – birikish, o‘rin olish va parchalanish reaksiyalarida 
oksidlanish – qaytarilish jarayonlari sodir bo‘ladi. Bu reaksiyalar kimyoviy 
o‘zgarishlarning asosi bo‘lib, ularning tezligi hamda bu reaksiyalarning borishi 
yoki bormasligi, kimyoviy reaksiya tezligiga ta’sir qiluvchi omillar, kimyoviy 
reaksiyada vujudga keladigan kimyoviy muvozanat kabi qonunlarni o‘rganish katta 
ahamiyatga ega. Chunki bu jarayonlarni o‘rganib tahlil qilish orqali ularni 
jadallashtirib sanoatda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish mumkin.
Kimyoviy reaksiya tezligi
deb, vaqt birligi ichida reaksiyaga kirishuvchi 
(yoki hosil bo‘luvchi) moddalar konsentrasiyasining o‘zgarishiga aytiladi. Buni 
matematik ifodasi quyidagicha:

---

160
Δv = 
Bu yerda: Δ
v
– kimyoviy reaksiya tezligi ( mol/(l·s)); 
Δc – moddaning reaksiyada qatnashgan konsentratsiyasi (mol/l); 
Δt – vaqt. 
Agar Δc = c
1
– c
2
va Δt = t
2
– t
1
bo‘lsa, u holda tenglamani quyidagicha 
yozamiz: 
Δv = 
= 
Bu yerda: c
1
– reaksiyaga kirishayotgan moddaning dastlabki 
konsentratsiyasi; c
2
– moddaning reaksiyadan keyingi qolgan konsentratsiyasi; t
1
– 
dastlabki vaqt; t
2
– keyingi vaqt. 
7.6-rasm. Kimyoviy reaksiya tezligining vaqtga bog‘liqlik grafigi. 
 Kimyoviy muvozanat 
Barcha kimyoviy reaksiyalar oxirini ikki turga: qaytar va qaytmas reaksiyalarga 
bo‘lish mumkin. Reaksiyaga kirishuvchi moddalar to‘liq reaksiya mahsulotlariga 
aylanadigan jarayonlar