Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

 
Tiklanish jarayonlari haqida tushuncha 
Tiklanish jarayonlari rangli va qora metallar olishda nihoyatda katta 
ahamiyatga ega. Bu jarayon orqali toza metall olinadi. Demak, 
tiklanish jarayoni 
deganda, metallarni ularning birikmalaridan tiklovchi moddalar ta’sir ettirib toza 
metall holida ajratib olish jarayoni tushuniladi. Tiklanadigan moddalar bular 
metalli birikmalar, ya’ni, metall oksidlari, sulfidlari, karbonatlari va boshqa 
birikmalardir. Tiklovchi moddalar esa ko‘mir (C), is gazi (CO), vodorod gazi (H
2
), 
metan gazi (CH
4
), metall kationi (Me
n+
), elektr toki (katod) va boshqalardir. 
Tiklanish jarayonida valent elektronlarini yo‘qotgan musbat zaryadlangan metall 
ioni tiklovchi moddadagi markaziy atomdan yetarli elektron tortib olib o‘zining 
tashqi qavatini neytral holatgacha to‘ldirib oladi va yaxlit metall holigacha 
qaytariladi. Tiklovchi moddadagi markaziy atom esa, o‘z elektronlarini metall 
atomiga berib yuqori oksidlanish darajasiga ega bo‘ladi va natijada oksidlanadi.
Metallurgiyada tiklanish jarayonlari juda keng tarqalgan. Bular: temirni 
rudadan bevosita olish; qo‘rg‘oshin aglomeratini shaxtali pechda eritish; shlaklarni 
fyuminglash; oksidlarni vels-pechda tiklash; olovli jarayon mobaynida xomaki 
misni tozalash; metallotermiya usullari bilan noyob va radioaktiv metallar olish va 
boshqalar.
Umumiy ko‘rinishda metall oksidini (MeO) vodorod (H
2
) yoki is gazi (CO) 
bilan tiklanish reaksiyasi quyidagicha:
MeO + H
2
 (CO) = Me + H
2
O (CO
2
) 
(6.10.1) 
Bu jarayonni elektron balans usulida quyidagicha yozish mumkin: 
2H
0
– 2ē = 2H
+
yoki C
+2
– 2 ē = C
+4

---

144
(H
0
va C
+2
– qaytaruvchilar, jarayon – oksidlanish); 
Me
+2
+ 2 ē = Me
0
(Me
+2
– oksidlovchi , jarayon – qaytarilish).