Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

Fе - S – sistemasining fazali diagrammasi. 
Metall sulfidlari – sulfidli 
rudalar va shteynlarning asosiy tashkil qiluvchisidir. Ular turli xil ko‘rinishda 
mavjud bo‘ladi. Masalan, kovellin – CuS, xalkozin – Cu
2
S, millerit – NiS, sfalerit 
– ZnS, galenit – PbS, temir sulfidi – FeS, pirit – FeS
2
, monoklinik pirrotin – Fe
7
S
8
, 
geksagonal pirrotin – Fe
12
S
13
va hokazo. Bularning ichida temirning oltingugurtli 
birikmalari pirometallurgik jarayonlarda juda katta ahamiyatga ega. Chunki ular 
sheynning asosiy qismini tashkil qiluvchi minerallar hisoblanadi. Bu esa temir va 
oltingugurtning birgalikdagi holat diagrammalarini ko‘rishni taqozo etadi. Quyida 
temir – oltingugurt sistemasining holat diagrammasi keltirilgan bo‘lib, bu 
sistemada bitta turg‘un kimyoviy birikma paydo bo‘ladi. Bu birikmaning nomi –
 
pirrotin 
(1- faza), formulasi – 
Fe
x
S
y
 
(monoklinik – Fe
7
S
8
va geksagonal – Fe
12
S
13
). 
Bundan tashqari 745
0
C cheklangan haroratda mustahkam bo‘lgan kimyoviy 
birikma – 
pirit 
(
FeS
2
, 2- faza) ham mavjuddir (2.8-rasm). Ammo 745
0
C dan 
yuqori haroratda pirit parchalanadi: 
FeS
2
→ FeS + 0,5S
2
2.8- rasm. Fе-S sistemasining holat diagrammasi. 

---

67
Shuni aytib o‘tish joizki, nazariyada kimyoviy birikmaning tarkibi unga 
yoziladigan formulaga mos kelmaydi. Masalan, temir sulfidining (ya’ni 
pirrotinning) formulasi 
Fe
1-x
S
ga to‘g‘ri keladi. Bu kristall panjarada temir 
atomlarining oltingugurt atomlariga nisbatan x – o‘lchamga kamligini bildiradi. 
Demak, x – pirrotinning kristallik tuzilishidagi temirning vakansiyasidir. Bu esa 
stexiometrik birikmaning to‘liq bo‘lmaganini bildiradi.