Pirimqul Qodirovning "Yulduzli tunlar"

Morfologik tahlil

Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” asaridan

Tanbal Ahmad Tanbal g’olibona xayqirib qilichini yana ko’tardi. U endi o’tkir qilichini Boburning otiga qamchi bosdi. Qamchi yeb o’rganmagan uchqur ot oldinga o’qday otilib egasini balo – qazolardan olib chiqib ketdi.

Yarador Bobur O’shga qaytdi, Ancha kungacha boshi g’uvillab yurgan oyog’I cho’loqlanib yurdi Lekin uni yara og’rig’idan ham ortiq qiynagan dard bu Qosimbekning taklifi bilan tanbalga in’om etilgan bag’dodiy qilichining aylanib kelib o’z boshiga tushganligi edi. Qotilga kim qilich bersa o’zi uning tig’iga duchor bo’larkanmi.Biroq dunyoda adolat bo’lsa shuncha qotilliklar shunchahiyonatlar qilgan Ahmad Tanbalga nega qasos qaytmaydi ? Bobur shu o’ylar bilan xotira yozishga berilib ketib qorong’u tushganini ham sezmadi. Savdarlar oltin qandildagi shamlarni yoqdilar Boburga kechki ovqatni keltirdilar.U yolg’iz o’tirib ovqatlandi.Xotira yozganda unga o’z hayoti avvalgidan iliqroq va ma’noliroq tuyulgan edi. Bekor o’tirganda yana o’sha og’ir uylar sovuq pushaymonlar xayoliga bosib kela boshladi.Bobur ulardan tezroq qutulgusi kelib yana qalamini qo’lha oldi.Keyin yarim tungacha daftaridan bosh ko’tarmadi. So’nggi yilning voqealaridan yozdi.

Atrofdagi o’tovlar jim , hamma uyquda

Tun sukunatida otning dupuri itlarning hurishi eshitildi

Qarorgohning chetida qorovul zarda qildi.

Tohir qorong’uda Boburnig chodirini tusmollab topdi otni beriroqdagi qoziqqa bog’ladi u avval soqchilarni yoki mulozimlarni uyg’otmoqchi bo’lib chodirning ro’parasidagi o’tovga qarab o’ta boshladi. Shunda chodirning ichi yorug’ ekanini eshik o’rnida tutilgan parda ochiilib Bobur chiqib kelganini ko’rdi.Tohir Boburning qarshisiga kelib o’tirdi. Va past tovushda so’zladi.

Tahlil

Tanbal (sifat. Xususiyat bildiruvchi asliy sifat) Ahmad (ot shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot)g’olibona (ravish sifatdan yasalgan holat ravishi)xayqirib(Fe’lning ravishdosh shakli) qilichini(ot ,narsa oti) yana (Ravish daraja miqdorni anglatuvchi turi) ko’tardi (fe’l o’tgan zamon shaklidagi sof fe’l). U(Olmosh kishilik olmoshi) endi(Ravish payt ravishi) o’tkir(sifat hususiyatni anglatuvchi turi) qilichini(ot narsa oti sodda) Boburning (Ot shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot)otiga(ot soda ) qamchi(ot sodda narsa oti) bosdi.(fe’l o’tgan zamon shaklidagi xabar maylida) Qamchi (ot soda narsa oti )yeb(fe’lning ravishdosh shakli) o’rganmagan(fe’lning sifatdosh shakli) uchqur(sifat hususiyatni anglatuvchi turi) ot(soda ot) oldinga(ravish) o’qday(ravishning holat turi) otilib(fe’lning ravishdosh shakli) egasini(ot shaxs otini bildiruvchi) balo – qazolardan(juft ot) olib(fe’lning ravishdosh shakli) chiqib ketdi.(Ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi)

Yarador(nisbiy sifat otdan yasalgan affiksatsiya usulidagi sifat) Bobur(shaxs nomini bildiruvchi ot) O’shga(Joy nomini bildiruvchi atoqli ot) qaytdi(sof fe’l o’tgan zamon shaklida), Ancha(Daraja miqdor ravishi) kungacha (soda ot)boshi(soda ot) g’uvillab(fe’lning ravishdosh shakli) yurgan(fe’lning sifatdosh shakli) oyog’I (soda ot)cho’loqlanib(fe’lning ravishdosh shakli) yurdi(Sof xabar maylidagi fe’l) Lekin(Modal so’z) uni (kishilik olmoshi)yara(soda ot) og’rig’idan(soda ot) ham(yuklmam yordamchi so’z) ortiq(daraja miqdor ravishi) qiynagan(fe’lning sifatdosh shakli) dard(soda ot) bu(ko’rsatish olmoshi) Qosimbekning(shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) taklifi(soda ot) bilan(ko’makchi yordamchi so’z) tanbalga(xususiyatni bildiruvchi sifat) in’om etilgan(qo’shma fe’l) bag’dodiy(shaxs otini bildiruvchi ot) qilichining(soda narsa oti) aylanib(fe’lning ravishdosh shakli) kelib(fe’lning ravishdosh shakli) o’z(o’zlik olmoshi) boshiga(soda ot) tushganligi(fe’lning sifatdosh shakli) edi.(to’liqsiz fe’l) Qotilga(shaxs oti sodda) kim(so’roq olmoshi) qilich(soda narsa oti) bersa(buyruq istak ma’nosidagi sof fe’l) o’zi(o’zlik olmoshi) uning(kishilik olmoshi) tig’iga(narsa oti sodda) duchor bo’larkanmi.(qo’shma ot)Biroq(modal so’z) dunyoda(joy nomini bildiruvchi ot) adolat(soda ot) bo’lsa(buyruq istak ma’nosidagi sof fe’l) shuncha(olmosh) qotilliklar(faoliyat jarayon oti) shuncha(olmosh)hiyonatlar(soda mavhum ot) qilgan(fe’lning sifatdosh shakli) Ahmad Tanbalga(shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) nega(so’roq olmoshi) qasos(soda mavhum ot) qaytmaydi ?(sof fe’l) Bobur(shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) shu(ko’rsatish olmoshi) o’ylar(soda mavhum ot) bilan(ko’makchi yordamchi so’z) xotira(soda mavhum ot) yozishga(fe’lning harakat nomi shakli) berilib(fe’lning ravishdosh shakli) ketib(ko’makchi fe’lli so’z qoshilmasi) qorong’u(asliy sifat) tushganini(fe’lning sifatdosh shakli) ham(yuklama yordamchi so’z) sezmadi.(soda sof fe’l) Savdarlar(shaxs otini bildiruvchi soda ot) oltin(sifat) qandildagi(soda ot) shamlarni(soda ot) yoqdilar(sof fe’l) Boburga(shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) kechki(makon zamonni bildiruvchi soda ravish) ovqatni(soda ot) keltirdilar.(orttirma nisbatdagi sof fe’l)U(kishilik olmoshi) yolg’iz(sifat) o’tirib(fe’lning ravishdosh shakli) ovqatlandi.(o’zlik nisbatidagi sof fe’l)Xotira(narsa oti) yozganda(fe’lning sifatdosh shakli) unga(kishilik olmoshi) o’z(o’zlik olmoshi) hayoti(soda ot) avvalgidan(makon zamonni bildiruvchi ravish) iliqroq(sifat) va(bog’lovchi yordamchi so’zlar) ma’noliroq(asliy sifat) tuyulgan(fe’lning sifatdosh shakli) edi.(to’liqsiz fe’l) Bekor(ravish) o’tirganda(fe’lning sifatdosh shakli) yana(daraja miqdor ravishi) o’sha(ko’rsatish olmoshi) og’ir(sifat) uylar(soda ot) sovuq(sifat) pushaymonlar(mavhum ot) xayoliga(soda ot) bosib()ravishdosh kela boshladi.(ko’makchi fe’lli so’z qoshilmasi)Bobur(shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) ulardan(kishilik olmoshi) tezroq(daraja miqdor ravishi) qutulgusi(sabab ravishi) kelib(ravishdosh) yana(ravish) qalamini(soda ot) qo’lga oldi.(qo’shma fe’l)Keyin (zamon makon ravishi)yarim(ravish) tungacha(ravishdosh) daftaridan(soda ot) bosh ko’tarmadi.(qo’shma fe’l) So’nggi(ravish) yilning(soda ot) voqealaridan(ot) yozdi.(sof fe’l)

Atrofdagi(ravish) o’tovlar(ot) jim(ravish) , hamma(belgilash olmoshi) uyquda(mavhum ot)

Tun(soda ot) sukunatida(ot) otning(ot) dupuri(yordamchi so’z taqlid otlashuvi) itlarning(ot) hurishi(ot) eshitildi(majhul nisbatdagi sof fe’l)

Qarorgohning(joy nomini bildiruvchi soda ot) chetida(ravish) qorovul(soda shaxs oti) zarda qildi.(qo’shma ot)

Tohir()shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) qorong’uda(sifat) Boburnig(shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) chodirini(ot) tusmollab(ravishdosh) topdi(sof fe’l) otni(ot) beriroqdagi(ravishdosh) qoziqqa(soda ot) bog’ladi(sof fe’l o’tgan zamon xabar maylida) u(kishilik olmoshi) avval(ravish) soqchilarni(ot) yoki(yordamchi so’z) mulozimlarni(shaxs otini bildiruvchi ot) uyg’otmoqchi(ravishdosh maqsad ma’nosida) bo’lib(fe’lning ravishdosh shakli) chodirning(joy nomini bildiruvchi ot) ro’parasidagi(ravish) o’tovga(ot) qarab(fe’lning ravishdosh shakli) o’ta boshladi.(ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi) Shunda(modal so’z yordamchi so’z) chodirning(ot) ichi(ot) yorug’(sifat) ekanini(to’liqsiz fe’l) eshik(ot) o’rnida(ravish) tutilgan(fe’lning sifatdosh shakli) parda(ot) ochilib(fe’lning ravishdosh shakli) Bobur(shaxs nomibi bildiruvchi ot) chiqib(fe’lning ravishdosh shakli) kelganini(fe’lning sifatdosh shakli) ko’rdi.(sof fe’l)Tohir(shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) Boburning(shaxs nomini bildiruvchi atoqli ot) qarshisiga(ravish) kelib(fe’lning ravishdosh shakli) o’tirdi.()sof fe’l Va(modal so;z) past(sifat) tovushda(ot) so’zladi.(sof fe’l)