Пешоб ажралишини кўпайтирувчи воситалар



Download 82 Kb.
bet1/3
Sana21.02.2022
Hajmi82 Kb.
#42166
  1   2   3
Bog'liq
Диуретиклар


ПЕШОБ АЖРАЛИШИНИ КЎПАЙТИРУВЧИ ВОСИТАЛАР
(Пешоб хайдовчи воситалар-Диуретиклар).
Бу гуруҳ моддалар организимдан пешоб ажралишини кучайтириб, тўқималар ва сероз бўшлиқлардаги суюқликларни камайтиради (асцит, гидроторакс, гидроперикард ва бошқалар). Пешоб хайдовчи воситалар асосан организимда суюқликни тўпланиб қолиши билан кечадиган хасталикларда (сурункали қон айланиш етишмовлигида, нефротик синдром, жигар циррози), хафақонлик, глаукома ва бошқаларда қўлланилади. Бундан ташқари турли хил заҳарланишларда организмдан заҳарни тезроқ чақириш мақсадида ҳам ишлатилади. Масалан: бошқариладиган қон суюлтириш билан биргаликда пешобни жадаллаштириш. Пешоб ҳайдовчи воситаларнинг бундай таъсири пешобни хосил бўлиши жараёнига таъсир кўрсатишлари билан боғлиқ. Пешоб ҳосил бўлиши 3 жараёндан иборат: фильтрация, реабсорбция ва секреция.
Диуретик воситалар таъсирида пешоб ажралишини кучайиши уларнинг буйракка танлаб таъсир қилиши ва биринчи навбатда Nа+ ва у билан боғлиқ cl- ва сувнинг буйрак каналчаларидан қайта сўрилишни камайтириш билан боғлиқдир. Реабсорбцияни камайтиришни, ё найчалар эпителийси ҳолатини сусайтириш, ё каналчалар ичидаги суюқликнинг осмотик босимини ошириш ҳисобига амал ошириш мумкин. Маълумки пешоб ҳосил бўлиши нейрогуморал омиллар назоратада бўлади. Айниқса, гармонларнинг (вазопрессин-антидиуретик, альдостерон-минералкартикоидлар, юрак булмачасидаги-“натрий уретик омил ”) аҳамияти катта.
Таъсир-механизмига қараб диуретиклар 2га бўлинади:

  1. Буйракнинг пешоб ҳосил қилиш функциясига бевосита таъсир этувчи воситалар.

  2. Пешоб ҳосил бўлишининг гармонал бошқарилишига таъсир этувчи воситалар.

Ҳозирги замон пешоб ажралишини кучайтирувчи воситалар қуйидаги гуруҳларга бўлинади:
I. Буйрак найчалар эпителийсига бевосита таъсир этувчи диуретиклар:

  1. Молекуласида сульфаниламид гуруҳи бўлган модалар.

а) тиазитлар (дихлотиазид, циклометиозид)
б) тиазит бўлмаган ёки турли хил тузилишга эга моддалар (фурасемид, клопамид, оксодолин).

  1. дихлорфекоси сирка кислота хосиласи (этокрин кислатаси).

  2. Ксантинлар (темисол, эуфиллин).

  3. Птеридин унумлари (триамтерен).

  4. Симобнинг органик бирикмалари (меркузал, промеран, новурит).

  1. Альдостерон антогонистлари (спиронолактон)

  2. Осмотик фаол диуретиклар (маннит, мочевина)

  3. Кислота ҳосил қилувчи воситалар (аммоний хлорид)

Шуни қайд этиш жоизки, филътрация жараёнини кучайтириш пешоб ажралишини унчалик кучайтирмайди, чунки бирламчи пешобнинг 99% қайта сурилади. Масалан: фильтрация жараёни 10% оширилса пешоб бор йўғи 0,1% кўпаяади. Агар реабсорбция жараёни шунгача камайса пешоб ажиралиш кучли даражада ошади (10 марта).
Буйрак найчалари эпителийсига бевосита таъсир этувчи диуретиклар.
ДИХЛОТИАЗИД (Dichlothiazidum) – кучли диуретик воситалар, кимёвий тузилиши бўйича бензотиазидин ҳосиласи бўлиб, таркибида сульфаниламид гурухи бор. Таъсир механизми: нефроннинг эгри бугри найчаларининг проксимал ва дистал қисимларида Nа+ ва унинг билан боғлиқ хлор ионларининг реабсорциясини камайтиради. Диакарбга нисбатан карбангидраза фаоллигини камроқ сусайтиради; Дихлотиазид таъсирида К+ ва бикарбонат ионларини реабсорбцияси Na ва cl- ионларига нисбатан камроқ кечади. Шунинг учун дихлотиазид фаол салуретик восита сифатида танилган Na ва хлор ионлар ўзаро мувафиқ ёки эквивалент миқдори ажралади. Препарат ацидозда ҳам ўз самарадорлигини яхши намоён қилади. Давомли қўлланилганда ҳам таъсир кучи камаймайди. қандли диабет хасталигида препарат полиурияни камайтиради, чанқоқлик хисини камайтиради, қоннинг осмотик босими кучли даражада пасайтиради. қисман бундай таъсири буйракнинг концентрлаш қобилияти ошиши ва чанқаш маркази фаолиятини сусайиши билан боғлиқ деб тахмин қилинади. қон босими юқори бўлган холларда препарат уни туширади. МИТдан дихлотиазид тез сўрилади. Таъсири анча тез бошланади (30-60даққадан сўнг) 10-12соат давом этади. Препаратга ўрганиш (кўникиш) ривожланмайди, лекин дихлотиказид пешоб кислотасини ажралишини камайтиради ва гиперурекимияни ривожланишига, шу туфайли падагра хасталигини кечишига салбий таъсир этади.
қўлланилиши: катта ва кичик қон айланиш даврасида қон димланиш холатларида (юрак-томир етишмовчилиги), жигар циррозида, нефритлар ва нефрозларда, хомила-дорлар нефропатиясида, буйрак усти бези гармонлари ва АКТГ таъсирида юзага келган шишларда, хафақонлик хасталигида тузсиз пархез билан, глаукомада (кўзнинг ички босимини пасайтириш учун). Дихлотиазидни беморлар яхши қабул қиладилар, лекин давомли қўлланилганда гипокалиемия, гипохлоремик алколоз, подаграни кучайиши, қувватсизлик, диспепсия ривожланиши мумкин. Буларни олдини олиш учун калий препаратлари (Kcl, аспаркам, панангин) бериш керак.
ЦИКЛОМЕТИАЗИД (Cyclomethiazidum) – тузилиши ва фармакологик хоссалари бўйича дизлотиазидга ўхшайди, лекин ундан тахминан 50марта кучли. Таъсири 2-4 соатдан кейин бошланиб 10-12 соат давом этади. Бир суткали пешоб миқдори 1,5-2,5 марта оширади.
КЛОПАМИД (Clopamide) ва ОКСОДОЛИН (Oxodolinum) – препаратлари давомли таъсирга эгалар. Клопамид кучли таъсирга эга ва 8-18 соат, оксодолин эса тахминан 3 кун таъсир этади. Таъсир механизми асосан дистал ва қисман проксимал, найчаларда натрий ионларини реабсорбциясини сусайтириш билан боғлиқ. Иккала препарат ҳам МИТдан яхши сўрилади. Буйрак ва ичак орқали чиқарилади. қўлланишга кўрсатмалар ва нохуш таъсирлари дихлотиазидникига ўхшаш.
ФУРОСЕМИД (Furosemidum). Жуда кучли, тез ва қисқа таъсир этувчи диуретик ҳисобланади. Кимёвий тузилиши дихлотиазидникига ўхшаш. Энтерал ва парентерал қўлланилганда ҳам самарадор. Таъсир механизми натрий ва хлор ионларини нефронларнинг эгри-бугри найчаларининг нафақат дистал, балки прок-симал қисимларида, ҳамда генли сиртмоғининг кўтарилиш қисмида реабсорбциясини сусайтириши билан боғлиқ. Препарат калий ионларни реабсорбциясини сустроқ камайтиради. Карбоангидраза ферменти фаоллигига деярли таъсир кўрсатмайди. Ацидоз ва алкалозда ҳам бир хил таъсир этади. Давомли қўлланилганда самарадорлиги камаймайди. Таъсири тез бошланади, М-Н: венага киритилгач бир неча дақиқадан сўнг бошланиб, 1,5-3 соат давом этади. Ичилганда 45-60 минутдан сўнг бошланиб 4-8 соат давом этади. Яхши томони шуки, фуросемид бошқа диуретиклар самара бермаган холатларда ҳам яхши таъсир кўрсатади. Фуросемид буйракда қон айланишини оширади. Организимда пешоб кислотасини тўпланишига олиб келади. Кальция ионларини ажралишини кучайтиради, шу туфайли гиперкальциемияда яхши натижа беради (гиперпаратиреоидизмда). Фуросемид қон босимини мутадил туширади, чунки периферик қон томирларини кенгайтиради.
Кўрсатмалар: пешоб хайдовчи восита сифатида, хафақонлик хасталигида, ўпка ва бош мия, сурункали буйрак етишмовчилигида, ўткир заҳарланишда пешобни тезкорлик билан кўпайтириш учун ва дихлотиазидни қўллаш зарур бўлган барча ҳолатларда.
Нохуш таъсирлар: дихлотиазидларникига ўхшаш. Фуросемид қўлланилганда калий тузлари кўп бўлган пархез бўлиши керак.
ДИАКАРБ (Diacarbum) – карбоангидраза ферментини танлаб сусайтиради. Натижада карбонат кислотасининг хосил бўлиши, бикарбонат ва натрий ионларнинг найчалар шиллиқ қаватидан сўрилиши камайиб, уларнинг миқдори пешобда ортади. Бу ўз навбатида пешоб таркибида сувни кўп ажралишига олиб келади. Пешоб рН ортади, калий ионларининг ажралиши ҳам ортади. Лекин хлор ионларининг ажралиши ўзгармайди. қоннинг ишқорий резерви камаяди ва ацидоз ривожланиши мумкин, бунда препаратнинг самарадорилиги камаяди. Диакарб таъсирида бошқа аъзо-лардаги корбоангидраза ферменти фаоллиги ҳам сусайади. Жумладан кўзда шу туфайли суюқлик камаяди. Орқа мия суюқлиги, ошқозон шираси ва бошқалар… Диякарб МИТдан яхши сўрилади. Таъсири 1-3 соатдан сўнг бошланиб 10 соатгача давом этади. Лекин пешоб ажралиши фаоллиги фуроцимид ва бензотиадизинларникидан паст.
Нохуш таъсири: уйқусираш, парестезиялар, гипокалиемия. Хозирда пешоб ҳайдовчи восита сифатида кам қўлланилади, лекин глукома, тутқаноқлар хасталигида қўлланилади.
ЭТАКРИН КИСЛОТАСИ (Acidum etacrynicum). Фаоллилиги бўйича фуросимиддан кучсиз бўлса ҳам, анча кучли диуретик ҳисобланади. Таъсир механизими фурасемидга ўхшаш, яънги бикарбонатлар ажралишини кучайтирмайди, қоннинг электролитлар таркибини ўзгартирмайди. Препарат асосан проксимал найчаларда натрий ионларини, нефрон сиртмоғининг кўтарилиш қисми семиз сигментининг бутун юзаси бўйича хлор ионлари реабсорбция-сини камайтиради. Кучсиз бўлса ҳам калий ионларининг ажралишини оширади. Организмнинг кислота-ишқор муаозанати бузулган ҳолда ҳам диуретик хоссаси яхши сақланади. Томирга киритилганда таъсири 15 минутдан сўнг бошланиб 3-4 соат давом этади. Ичилса 1-1,5 соатдан кейин бошланиб, 8 соатгача давом этади. Этакрин кислотаси қон босимини ўртача туширади. Беморлар уни фуросемидга нисбатан ёмонроқ қабул қилади (айниқса, ХПН).
Нохуш таъсири: гипокалиемия, гипохлоримик, алкалоз, бош айланиши, қувват-сизлик, диспепсия, диарея, карлик-эшитишни сусайиши, анурия ва ҳомиладорликда қўлланилмайди.
Кўрсатмалар: дихлотиазид-никига ўхшаш.
МЕРКУЗАЛ (новурит) таркибидаги Нg-симоб. СДГ- ферментини SH гуруҳи билан боғланиб, уни фаоллигини сусайтиради, шу туфайли H+ ҳосил бўлмайди. У натрийга алмашинар эди. Гипохлоримик алкалоз чақиради. Препаратнинг таъсири унда кескин сусаяди, мушак ичига киритилса таъсири 2-3 соатдан сўнг бошланиб 1 сутка давом этади.
ТЕМИСАЛ, ЭУФИЛЛИН-ксантин ҳосилалари. Томирларни кенгайтириб, буйракда қон айланишини тезлаштиради ва бирламчи пешоб кўп хосил бўлади. Лекин натрий, хлор ионларининг реабсорциясига таъсир этмаганлигидан пешоб ажралишини унча кучли оширмайдилар. Калий ионлари пешоб таркибида ортади. Асосан юрак-томир етишмовчилигида самарадордирлар.
СПИРОНОЛАКТОН (Spironolactonum) – альдостероннинг рецепторларини қамал қилади, натижада натрий ионлари қайта сўрилмай-ди ва у хлор ионлари ва сув билан пешоб таркибида ажралади. Лекин калий ионлари секрециясини камайтиради ва унинг миқдори қонда ошади. Бу аснода спиронолактон триамтеренга ўхшайди. Спиронолактон таъсирида кислота-ишқор мувозанати ўзгармайди. Шу сабабли ацидоз ва алкалозларда ҳам самарадор. Организимда пешоб кислотасини тўпланишига олиб келмайди. Лекин спиронолактон кучсизроқ диуретикдир. Таъсири аста-секин ривожланади. (2-3 кун). Препарат қон босимини туширади. Препарат одатда ичилади.
Нохуш таъсири: гиперкалиемия, гинекомастия, бош айланиши, терида тошмалар; Буйрак хасталликларида қўллаш мумкин эмас.
МАННИТ (Mannitum). Диуретик таъсири организимдан кўп миқдорида эркин сувни ажралиши билан боғлиқ. Пешоб таркибида кўп миқдорда натрий ионлари ажралади. Калийга таъсир этмайди. Таъсир кучи препарат концентрацияси қанча катта бўлса шунча юқори бўлади. Лекин буйракнинг фильтациялаш кобилияти пасайганда таъсири юзага чиқмайди.
Таъсир механизими: препарат нефрон ичида осмотик босимни оширади, натижада натрий ва сувнинг қайта сўрилиши сусаяди. Маннитни асосан томирга киритилади. Пешоб хайдовчи ва сувсизлантириш воситаси сифатида ўпка, мия шишларида баъзан кўзнинг ички босимини пасайтириш учун қўлланилади.
МОЧЕВИНА (Urea pura). Маннитга ўхшаб таъсир этади, лекин 50% қайта сўрилиб, қонда қолдиқ азот миқдорини оширади. ГЭБдан яхши ўтади.
ТРИАМТЕРЕН (Triamterenum) – птеридин унуми дистал ва йиғувчи найчалар эпителийсининг натрий ионлари учун ўтказувчанлигини камайтиради ва натрий сурилмайди, пешоб таркибида сув билан кўплаб чиқарилади. Калий ионларини чиқарилишини оширмайди, чунки калий ионларини нефрон найчаларининг дистал қисмида секрецияси пасаяди. Тиазид унуми бўлган диуретиклар таъсирида ривожланган гипокалиемияни камайтиради. Тиазид унуми бўлган диуретиклар таъсирини кучайтиради. Уларни қўшиб ишлатиш яхши натижа беради. Триамтереннинг пешоб хайдаш кучи ўртача. Триамтерен спиронолактонга ўхшаб калий ионларини жамғарувчи (тўпловчи) диуретиклар гурухига киради. Пешоб кислотасини ажралишини бироз оширади. Препарат МИТдан тез сўрилади ва таъсири 15-20 дақиқадан сўнг бошланиб 8-12 соат давом этади. Алкалоз, ацидоз ва пешоб кислотасини организимда тўпланишига олиб келмайди.

Download 82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish