Перспектива ясаш усуллари. Архитекторлар усули. Perspektiva yasash usullari

2.3.2. Perspektiv tasvirlar yasashda «Rejasi tushirilgan» va
«Yon devor» usullari
Bu usullarni XVII asr oxiri XVIII asr boshlarida yashagan Andrea Patsso(1642 - 1709) taklif qilgan. Ba’zida ob’ektlarning perspektivalarini bajarishda ularning ta’sirli, hashamatli yoki mahobatli ko’rinishini ta’minlash maqsadida gorizont chizig’i tasviroynaning pastrog’idan o’tkaziladi. Bunday hollarda narsalar tekisligida yotgan ob’ekt asosining perspektivasi «ensiz» tasvirlanadi va undagi gorizontal chiziqlar kesishib hosil qilgan burchaklar juda kichik bo’lib, tasvir yasashni anchgina qiyinlashtiradi. Bunday paytda perspektivasi yasaladigan ob’ektnining rejasi shartli ravishda pastga tushiriladi yoki yuqoriga ko’tariladi va ob’ekt rejasining perspektivasi yasaladi, so’ng o’z o’rniga qo’yiladi. Quyida to’g’ri prizmaning perspektivasini yasash misol keltirilgan.
Buning uchun prizma rejasiga nisbatan tasviroyna tekisligi va fasadiga nisbatan gorizont chizig’i hamda qarash nuqtasi S tanlab olinadi. Rejadagi nuqtalar S bilan tutashtiriladi va gorizont chizig’idan pastga tushirilgan rejani ifodalash uchun ixtiyoriy masofada unga parallel qilib yordamch chiziq o’tkaziladi. Tasviroyna izidagi nuqtalar yordamch izigqa olib o’tiladi va F₁,F₂ nuqtalar gorizont chizig’ida belgilaniladi va reja hosil qilinadi. prizmaning balandligi esa «yon devor» usulidan foydalanib topiladi (38-rasm). Yon devorni ifoda qiluvchi vertikal tekislikni kartinaga nisbatan ixtiyoriy burchakda perspektiv tasvirning chap yoki o’ng tomonida tanlash mumkin.


37-rasm.
2.3.3. Perspektiva yasashning arxitektorlar usuli
Me’moriy loyihalash usuli arxitektorlar orasida keng tarqalgan. Berilgan inshootning reja va fasadidagi parallel to’g’ri chiziqlarning uchrashuv nuqtalaridan foydalanib perspektiv tasvirlar yasash arxitektorlar usuli deb ataladi. Tekis shakillarning perspektivasini arxitektorlar usulida yasashni 39-rasmda tennis kordi(maydonchsi) misolida ko’rsatilgan. Buning uchun maydonchaning birinch burchgidan gorizont chizig’iga nisbatan taxminan 35⁰ qiyalikda tasviroyna o’tkaziladi va kuzatish nuqtasi S tanlanadi. S nuqtadan maydoncha tomonlariga parallel qilib chiziqlar o’tkaziladi,ular kartina tekisligi bilan kesishib F₁,F₂ fokus nuqtalar, S nuqtadan tasviroynaga perpendikulyar tushrilib markaziy nuqta P topiladi(39-a,rasm). Maydoncha rejasidagi 1,2,3 va hokozo nuqtalar S nuqta bilan tutashtirilib, tasviroyna asosida 2₀, 3₀, 4₀ va h.k. nuqtalar topiladi. Endi ikkinchi bosqichda tasviroyna asosiga parallel h gorizont chizig’i chiziladi. Rejada tasviroyna asosidagi F₁,F₂ va 1, 2₀, 3₀, 4₀ va h.k. nuqtalar ulchab frontal tasviroyna asosiga qo’yiladi(buni oddiy bir varaq qog’oz parchasidan foydalanib bajarish mumkin). Asos t chiziqdagi 1 nuqtani F₁,F₂ fokus nuqtalar bilan tutashtiriladi, 2₀, 3₀, 4₀ va h.k. nuqtalardan vertical chiziqlar chqarib maydonchning perspektivasi yasaladi va bu chiziq yug’onlashtiriladi(38-b,rasm).
a) b)
38-rasm.
39-rasmda geometrik jism sifatida to’g’ri turtburchkli prizmaning gorizontal va frontal proeksiyalari berilgan, uning perspektivasini arxitektorlar usulida yasash talab qilinsin. Buning uchun rejada 1,2,3,4 nuqtalar tanlanadi,narsalar tekisligida tasviroyna asosi t chiziladi va ma’lum masofada kuzatish nuqtasi S tanlanadi, undan t ga perpendikulyar o’tkazilib kartina .markazi P va parallel chiziqlar yordamida F₁ , F₂ lar topiladi(39-a,rasm). 1¹,2¹,3¹ nuqtalar S bilan tutashtirilsa, kartina asosida 1,2₀, 3₀ nuqtalar hosil bo’ladi. Endi prizmaning perspektivasini yasash uchun tasviroyna asosi t va gorizont chiziq h chiziladi, tasviroyna asosi t ga F₁ , F₂ , 1,2₀, 3₀ , va P nuqtalar o’lchb qo’yiladi. Bunda 1 nuqtani F₁ , F₂ nqtalar bilan tutashtiriladi, 2₀, 3₀ lardan vertikal chiziq chiqarib prizma asosining perspektivasi 1,2,3,4 nuqtalar, 1 nqtadan chiqarilgan chiziqqa prizma balandligi o’lchab qo’yiladi va F₁ , F₂ nqtalar bilan tutashtiriladi, natijada prizmaning perspektivasi hosil bo’ladi, uni yug’n chiziqlar bilan chzib chiqiladi(39-b,rasm).

1. 
   b)
   

39-rasm.
Arxitektorlar usulida perspektiva yasashning ikkinchi bir ko’rinishi bor unda to’g’ri to’rt burchakli prizma tomonlarini kartina bilan kesishguncha davom ettiriladi, kesishgan nuqtalarni kartina asosiga o’lchab qo’yiladi va fokus nuqtalar bilan tutashtirish natijasida perspektiva yasash mumkin. 40-rasmda ko’rsatilganidek, prizma tomonlari 2¹3¹ va 3¹4¹ lar davom ettirilib, kartina izida A₀ va B₀ nuqtalar aniqlanadi. Endi fasad asosining o’ng tomoni davomiga kartina izi k¹ barcha nuqtalari bilan o’zgartirilmasdan ko’chirib qo’yiladi va F₁ , F₂ lar gorizont chizig’ida belgilaniladi. A₀ va 1₀ni F₂ bilan B₀ va 1₀ ni F₁ bilan tutashtirilsa, prizma asosining perspektivasi hosil bo’ladi. 1₀,2,3,4 nuqtalardan vertikal chiziqlar o’tkazilsa, prizmaning vertikal qirralari yasaladi. Kartina prizmaning 1T qirrasi orqali o’tganligi uchun perspektivada u o’zining haqiqiy kattaligida tasvirlanadi. Shuning uchun 1₀ T qirrasining perspektivadagi balandligi fasaddan olib o’tiladi va T nuqtani F₁ , F₂ lar bilan tutashtiriladi. Shunda prizmaning perspektivasi yasaladi.

40-rasm.