Personalni boshqarish

2. Pеrsоnalni ijtimоiy-psihоlоgik jihatdan bоshqarishning nazariy muammоlari

Industrial psixologiya kontseptsiyasining yaratilishi ham mehnatni tashkil etishning teylorcha andozasini ishlab chiqish davriga to`g’ri keladi. Bu yo`nalish asoschisi Gugo Myunstererg (1863—1916)dir. Uning «Biznes psixologiyasi», «Psixologiya va industrial samaradorlik» kitoblari birinchi marta xodimlarni boshqarishning psixologik jihatlariga daxldor bo`ldi, ishga qabul qilishda, kadrlarni tayyorlashda va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish sohasidagi tashkiliy tadbirlarda testlashtirish ahamiyatini bayon qilib berdi. Amerika qo`shma SHtatlarida psixologiya korporatsiyasining tashkil etilishi (1918 yil) personal bilan ishlash amaliyotida boshqa psixologiya usullardan keng foydalanishga asos yaratdi.

XX asrning o`ttizinchi yillari boshlaridan e’tiboran personalni boshqarishning zamonaviy bosqichi boshlandi, u insonning ishlab chiqarishdagi xulq-atvorini o`rganishni, davlat tomonidan personal bilan ishlash sohasini boshqarishni nazarda tutar edi. Insoniy munosabatlar nazariyasining eng yorqin namoyandalariga E.Meyo, F. Rotlisberger, K. Anjeris, R. Likart, R. Bleyk va boshqalar kiradi. Inson resurslari nazariyasining mualliflari — A.Maslou, F.Xertsberg, D.Makgregor va boshqalar edi.
Bunday boshlanishga E. Meyo va F. Rotlisberger ×ikago yaqinidagi Xautornda Bestern elektrik kompaniya korxonasida asos soldilar. Bu tadqiqotning ko`rsatishicha, ijtimoiy muhit mehnat samaradorligiga jismoniy muhitga qaraganda oz emas, balki ko`proq ta’sir ko`rsatadi. U insoniy munosabatlar nazariyasiga asos soldi.
Eksperimentning asosiy nazariy natijasi shu fakt bo`ldiki, xizmatchi menejerning e’tibori va g’amxo`rligiga aks-sado berdi. Meyoning aniqlashicha, aniq tartibga solingan ish operatsiyalari va yaxshi ish haqi hamisha ham mehnat unumdorligining ortishiga olib kelavermagan. Ba’zan xodimlar rahbariyatning istagi va moddiy rag’batlaridan ko`ra guruhdagi hamkasblarining tazyiqiga ancha kuchli aks-sado bergan. Tadqiqotlarning ko`rsatishicha, pirovard natijada, ishchining unumdorligi ko`proq darajada uning shaxsiy munosabatlari va manfaatdorligiga bog’liq bo`ladi, ular shaxsiy e’tiqodlarga asoslanadi.
Umuman, 20—30-yillarda AqSHda ishlab chiqarishdagi shaxssiz byurokratik munosabatlardan ishchilar va tadbirkorlar bilan hamkorlik qilish kontseptsiyalariga o`tildi. «Insoniy munosabatlar» maktabining qarashlari menejmentning yangicha intilishini, ya’ni har bir sanoat tashkilotini faqat iqtisodiy qonunlarga emas, shu bilan birga, ijtimoiy qonunlarga ham bo`ysunadigan muayyan «ijtimoiy tizim» sifatida, odamlarni esa faqat ishlab chiqarish omili emas, shu bilan birga, ijtimoiy tizim a’zolari sifatida qarashdan iborat intilishini ro`yobga chiqarishni aks ettirar edi. SHu munosabat bilan, rahbarning funktsiyalari iqtisodiy funktsiyalarga (foydani eng ko`p darajaga etkazishga) va ijtimoiy funktsiyalarga (samarali ishlovchi jamoalar va guruhlar tashkil etish, ularni barqarorlashtirishga) bo`lindi.
SHunday qilib, «insoniy munosabatlar» maktabi taxminan 50- yillarning oxirlaridan boshlab «xulq-atvor fanlari» maktabiga yoki bixevioristik maktabga aylandi. Agar «insoniy munosabatlar» maktabi asosan shaxslararo munosabatlarni yo`lga qo`yish usullariga tayangan bo`lsa, «xulq-atvor fanlari» maktabining tekshirish ob’ekti ko`proq darajada alohida olingan shaxsning samaradorligini oshirish metodologiyasini belgilab berdi. «Xulq-atvor fanlari» maktabining asosiy maqsadi undagi inson resurslari samaradorligini oshirish hisobiga tashkilotning samaradorligini oshirishdan iborat bo`ldi.