Pensiya ishi

4. 
Ish  bilan  ta’minlashga  ko’maklashuvchi  jamg’arma  faoliyatining  moliyaviy 
muammolarini hal etish yo’llari 
 

---

Iqtisodiy  tizimlarning  rivojlanishi  ish  bilan  bandlikning  belgilangan  aniq  darajasiga  kelishi 
lozim.  Bunda  ish  bilan  bandlik  darajasi,  ijtimoiy  foydali  mehnat  sohasida  mehnatga  layoqatli 
aholidan foydalanish darajasini xarakterlaydi. Bu ko’rsatkichning ko’tarilishi mamlakatda iqtisodiy 
holatlar  murakkablashuvining  oldini  oladi.  Shunday  bo’lsada,  ishchi  kuchiga  talab  va  taklif 
o’rtasidagi munosabatning o’zaro bog’liqligi, pirovardida ishsizlikni yoki ishchi kuchi taqchilligini 
yuzaga keltirishi mumkin.  Tabiiyki,  yangicha munosabatlar sharoitida bandlik xizmati  faoliyatini 
baholash uchun yangi usullar, mezonlar muvofiqligida yangicha yo’nalishdagi strategiyani ishlab 
chiqilmloqda. 
Bandlik  xizmatining  mehnat  bozori  segmentidagi  joylashuvining  jiddiy  ravishda  o’zgarishi 
ish  beruvchilar  bilan  ishsizlar  o’rtasida  ustun  darajada  faoliyat  yuritishning  bevosita  vositachilik 
rolidan bilvosita vositachilik roliga o’tishi ishsiz yurgan fuqarolarni ish  bilan ta’minlash va bush 
ish  joylarini  kadrlar  bilan  to’ldirishni  tezlashtirish  maqsadida,  har  ikkala  mijozning  mustaqil 
faoliyat yuritishlariga olib keladi. Bandlik xizmati o’z ishini asosiy mijozlari bilan shunday tashkil 
qiladiki,  bunda  ish  beruvchi  mehnat  bozorining  holatiga  qarab,  kelajakda  ishchi  kuchiga  bo’lgan 
talabning  o’zgarishi  bo’yicha  oldindan  o’z  strategiyasini  ishlab  chiqishi  va  oldinrok  kadrlar 
tayyorlash  masalasini  hal  kilishi  zarur  bo’ladi.  Ishsizlarda  esa,  kasbiy  malakalarni  o’stirish  va 
mehnat bozoridagi raqobat kurashiga psihologik jihatdan tayyor bo’lishlari zarurligini ifodalaydi. 
Bandlik xizmati faoliyatining samaradorligini baholash uchun optimal usullardan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir. Bu bilan bog’liq holda: 
1. Bandlik hizmati faoliyatining samaradorligini baholash uchun tatbiq etilayotgan usullarni 
tizimlashtirish. 
2.Hududiy  bandlik  xizmati  faoliyati  samaradorligini  baholashda  ko’rsatkichlar  tizimi  va 
usullarini tahlil etish. 
3.Bandlik  xizmati  faoliyatining  samaradorligini  baholash  usullarini  takomillashtirish 
bo’yicha  tadqiqotlar  o’tkazish  va  tavsiyanomalar  ishlab  chiqish  kabi  masalalar  ham  muhim 
hisoblanadi. 
Mehnat  sohasida bandlik xizmati  ar qanday davlat tashkiloti singari pog’onali tuzilmalarga 
ega,  shuning  uchun  uning  faoliyatini  baholash  turli  darajalardagi  boshqaruv  organlari  sifatida, 
ya’ni:  yuqori  darajada  respublika  miqyosida;  o’rta  darajada  hudud  (viloyat)  miqyosida;  kuyi 
darajada joylardagi mehnat organlari (tuman) miqyosida amalga oshiriladi. 
Respublika Mehnat vazirligi tavsiyasiga muvofiq, hududiy bandlik xizmati organlari faoliyati 
samaradorligini  hisoblash  uslubiyatini  qarab  chiqadigan  bo’lsak,  Respublika  Mehnat  va  aholini 
ijtimoiy  muhofaza  qilish  vazirligi  hududiy  bandlik  hizmati  organlarining  faoliyatlarini 
takomillashtirish hamda mehnat bozori monitoringini mustahkamlash maqsadida, hududiy bandlik 
hizmati  organlari  faoliyatining  samaradorligini  baholash  bo’yicha  ko’rsatkichlar  tizimidan 
foydalaniladi. 
 Bandlik xizmati organlari faoliyatining samaradorligini baholash uch qismga bo’linadi. 
1. Ish izlovchi fuqarolarning bandlik xizmatiga murojat etganlik darajasini baholash. 
2.  Ish  topish  maqsadida  murojaat  qilgan  fuqarolarni  ishga  joylashtirishga  ko’maklashish 
bo’yicha bandlik xizmati faoliyatining samaradorligini oshirish. 
3. Ish beruvchilar bilan ishlash»
45
. 
 Ish izlovchi fuqarolarning bandlik xizmatiga murojat etilganlik darajasini baholash. 
 1.  Korxonalardan  bo’shatilgan  xodimlarni  bandlik  xizmatiga  talab  etilganlik  darajasi, 
bandlik xizmatiga murojaat qilganlar sonining iqtisodiy faol aholi soniga nisbati. 
 2. Bandlik xizmati ko’magi bilan ishga joylashtirish darajasi, muayyan davrda jami korxona 
va  tashkilotlarga  qabul  qilinganlar  ichida  bandlik  xizmati  yordami  bilan  ishga  joylashganlar 
hissasi. 
Ish  topish  maqsadida  murojaat  qilgan  fuqarolarni  ishga  joylashtirishga  ko’maklashish 
bo’yicha bandlik xizmati faoliyatining samaradorligi. 
                                                           
45
 Arabov N. Davlat bandlik xizmati faoliyatini baholash. // Bozor, pul va kredit. 2006 yil. №3. -56 b. 

---

 1.Ishga joylashtirish ko’rsatkichlari va xarajatlarini baholash. 
 2.Bandlik  xizmati  ko’magi  bilan  ishga  joylashganlar  salmog’i,  hisobot  davrida  jami  ishga 
joylashganlarning ish izlash maqsadida hisobda turgan jami fuqarolar soniga nisbati. 
 3.Ishsizlarga  nafaqa  tayinlash  muddatining  bajarilishi,  muddatida  ishsizlik  bo’yicha  nafaqa 
tayinlanmaganlarning qonun bo’yicha jami nafaqa oladiganlar soniga nisbati. 
 4.Ishsizlik  nafaqasi  to’lanishining  kechiktirilishi,  o’z  vaktida  nafaqa  olmaydigan  ishsizlar 
sonining hisobot davridagi jami nafaqa oluvchilarga nisbati. 
 5.Ishsizlik  bo’yicha  nafaqa  to’lovlarining  tayinlanish  sifati,  nafaqalarning  tayinlanishi 
bo’yicha  shikoyat  qilganlarning  talabi  qondirilishi  miqdorining  jami  nafaqa  oluvchilar  soniga 
nisbati. 
 b.Noqonuniy  yo’llar  bilan  olingan  nafaqalarning  qaytarilishi  hisobiga,  aholini  ish  bilan 
ta’minlash  jamg’armasiga  qaytarilgan  mablag’larning  hissasi,  qaytarilgan  mablag’lar  summasini 
ish bilan ta’minlash jamg’armasi jami xarajatlariga nisbati. 
 7.Maxsus  dasturlarga  qilingan  xarajatlar,  hisobot  davrida  aholini  ish  bilan  ta’minlash 
jamg’armasi tomonidan jami maxsus dasturlarga qilingan xarajatlarni ishsizlar soniga nisbati.  
 Xodimlar ishining samaradorligini belgilash yo’llari. 

 
Ishga  joylashtirish  bo’yicha  xodimlar  ishlarining  samaradorligi,  muayyan  davr 
mobaynida ishga joylashganlar sonining asosiy xodimlar soniga nisbati. 

  Aholini qabul qilish bo’yicha hodimlarning ish bilan ta’minlanganligi, bandlik xizmatiga 
ish topish maqsadida murojaat qilgan fuqarolar sonining asosiy xodimlar soniga nisbati.  
Ish beruvchilar bilan ishlash: 

  ishchi kuchiga talabning qondirilishi; 

 
bandlik  xizmatida  mavjud  bo’sh  ish  o’rinlarini  ifodalash  koeffitsienti,  bandlik  xizmati 
organlariniig oy oxiridagi bo’sh ish o’rinlari miqdorining statistka organlarining oy oxiridagi bo’sh 
ish o’rinlariga nisbati; 

  Ish  bilan  taminlashga  ko’maklashuvchi  davlat  jamg’armasiga  sug’urta  ajratmalarining 
kelib tushish darajasi, hisobot davrida ish bilan taminlashga ko’maklashuvchi davlat jamgarmasiga 
kelib tushgan mablag’lar summasini hududdagi haqiqiy ish haqi jamg’armasidan ajratilgai sug’urta 
ajratmalariga nisbati. 
Hududiy bandlik xizmati organlari faoliyatiiing samaradorligini baholash bo’yicha  yuqorida 
keltirilgan  ko’rsatkichlar  bandlik  xizmati  organlari  rivojlanishining  turli  bosqichlarida  kengayib 
bormoqda  hamda  faoliyat  yo’nalishlariga  bog’liq  ravishda  o’zgarmoqda.  Mutaxassislar  fikricha, 
viloyatlar bandlik xizmati organlari  faoliyatlarining natijalarini  har tomonlama o’zaro solishtirish 
mumkin bo’lgan ko’rsatkichlar tizimining dasturiy ta’minotini ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq 
etish kerak. 
Endi quyidagi ko’rsatkichlarni o’rganishga fikrimizni qaratsak. 
 Ish  izlovchi  fuqarolarning  bandlik  xizmatiga  talab  etilganlik  darajasi  (D
t
),  quyidagicha 
hisoblangan: 
 
 
Bu erda: MF
I
 (kishi hisobida) - ish topish maqsadida bandlik xizmati organlariga murojaat 
qilgan fuqarolar soni; 
MF
M
 (kishi hisobida) - maslahat uchun bandlik xizmati organlariga murojaat qilgan fuqarolar 
soni; 
IFA - iqtisodiy faol aholi soni. 
2002 yilda D
t
 ko’rsatkichi katta bo’lgan va 5,5 foizni tashkil etgan.  
 Bandlik xizmati organlari ko’magi bilan ishga joylashtirish darajasi (Dij) 

---

 
 
 
Bu  erda:  S
ij
  (kishi  hisobida)  -  bandlik  xizmati  organlari  ko’magi  bilan  ishga  joylashganlar 
soni; 
S
ik
 (kishi hisobida) hududda korxonalarga ishga qabul qilinganlar soni. 
Yuqorida  keltirilgan  barcha  ko’rsatkichlar  nafaqat  ishsizlik  holagini  har  tomonlama 
tariflaydi,  balki  bandlik  xizmati  organlari  faoliyatining  samaradorligini  baholashda  asos 
hisoblanadi. Birok, bandlik xizmati o’zining ishga joylashtirishga ko’maklashish maqsadi yo’lida, 
ish  beruvchilar  va  ishsizlar  o’rtasidagi  vositachilik  rolidan  bilvosita  vositachilik  roliga  o’tishi 
orqali  o’z  mijozlari  harakatlarini  koordinatori  sifatida  yangi  ish  bilan  bandlik  kontseptsiyasiii 
takomillashtirishi zarur. 
Respublikamizda  ishga  joylashtirishga  ko’maklashish  masalasi  ish  beruvchilar  va  ishsizlar 
o’rtasida  murosaviy  munosabatlarni  shakllantirishni  nazarda  tutadi.  Murosaga  kelishning  bunday 
baholash mezoni ish beruvchilar va ishsizlar talabini qondirish imkoniyatlari hisoblanadi. Shunday 
ekan,  bandlik  xizmati  ishining  samaradorligini  baholash  uchun  ish  beruvchilar  va  ishsizlar 
talabining qondirilish darajasini aniqlash zarur. 
N.  Arabov  tomonidan  mehnat  bozori  kon’yukturasi  nuqtai  nazaridan  quyidagi 
ko’rsatkichlarni  bandlik  xizmati  organlari  faoliyati  samaradorligini  baholashning  amaldagi 
kompleks ko’rsatkichlar tizimiga qo’shishni taklif etiladi: 
1.Mehnat bozori segmentidagi talab va taklifning nomuvofiqligi darajasi. 
 
 
 
Bu erda : B (ming kishi) bandlik xizmati hisobidagi bo’sh ish joylari soni; 
S
i
 ro’yxatdagi ishsizlar soni.  
2. Ish izlovchi fuqarolarni ishga joylashtirish koeffitsienti (K
IJ
) 
  
 
 
Bu  erda:  S
ii
  (ming  kishi)  -  bandlik  xizmatiga  ish  topish  maqsadida  murojaat  qilgan 
fuqarolardan  ishga  joylashganlari  soni;  S
ii
  (ming  kishi)  -  iqtisodiyot  tarmoqlarida  ishlaydiganlar 
soni. 
  
 
 
I
k
 (ming kishi) - iqtisodiyotda jami ishga qabul qilinganlar soni. 
3. Bandlik xizmati organlarinipg mehnat bozorini qamrab olish darajasi.  
a) bo’sh ish joylari soni bo’yicha; 
 
Bu  erda:  B  (ming  kishi)  -  hisobot  davrida  bandlik  xizmati  organlarida  mavjud  bo’sh  ish 
o’rinlari soni; 
I
k
 (ming kishi) - hisobot davrida xalq xo’jaligida jami ishga qabul qilinganlar soni. 
b) korxonalarga jalb qilinganlar soni bo’yicha: 

---

  
 
 
Bu erda: K (mingga) - bandlik xizmati organlariga bo’sh ish joylarini taklif etgan korxonalar 
soni; 
K
jami
 (mingta) - viloyatdagi jami korxonalar soni Ro’yxatdagi ishsizlar soni bo’yicha: 
  
 
 
 
Bu erda: S