Pensiya ishi

2.1-jadval 
Davlat budjeti tarkibida Davlatning maqsadli jamg’armalarining tutgan o’rni va 
dinamikasi
21
 
 
 
Ko’rsatkichlar 
YILLAR 
2011 
2012 
2013 
miqdori 
mln.so’m 
% da 
miqdori 
mln.so’m 
% da 
miqdori 
mln.so’m 
% da 
Davlat 
byudjeti 
xarajatlari 
16991100,0 
64,7 
21571700,0  
63,9 
26312400,0 
63,2 
Davlat  maqsadli  jam 
g’armalari xarajatlari 
(Pensiya  jam.,  Yo’l 
jam., 
Ish 
bilan 
ta’min.ko’maklashuvc
hi  jam,  DMQ  maxsus 
h.r) 
7725383,1 
29,4 
10499800,0 
31,0 
13571900,0 
32,6 
Jumladan 
 
 
 
 
 
 
Davlat 
maqsadli 
jamg’armalari 
xarajatlari 
tarkibida 
Budjetdan 
tashqari 
Pensiya jamg’armasi 
6144400,0 
79,5 
8064500 
76,8 
10302000 
75,9 
O’zbekiston 
Respublikasi  Tiklanish 
va 
taraqqiyot 
1368332,3 
5,2 
1496800,0 
4,5 
1545100,0 
3,7 
                                                           
21
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari asosida tayyorlangan. 
 

---

jamg’armasi 
Ta’lim  va  sog’likni 
saqlash  muassasalarini 
mukammal  ta’mirlash 
va 
jihozlash 
jamg’armasi 
---- 
-  796 500,0 
7,6 
918600,0 
6,8 
Yerlarni 
meliorativ 
holatini 
yaxshilash 
jamg’armasi 
184500 
0,7 
210000,0 
0,6 
227500,0 
0,5 
Jami 
26269315,4 
100 
33778300,0 
100 
41656900 
100 
 
 
Davlat budjeti- davlat pul mablag’larining (shu jumladan, davlat maqsadli jamg’armalari 
mablag’larining) markazlashtirilgan jamg’armasi bo’lib, unda 
jamg’armalari  mablag’larining)  markazlashtirilgan  jamg’armasi  bo’lib,  unda  daromadlar 
manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yili  
mobaynida  aniq  maqsadlar  uchun  ajratiladigan  mablag’lar  sarfi  yo’nalishlari  va  miqdorlari 
nazarda tutiladi. 
 
Davlat budjeti xarajatlarini 2011 yildan  2013 yillarda mos ravishda o’sib borgan ( 2011 
yilda  16991100,0  mln.s.,  2012  yilda  21571700,0mln.s.,  2013  yilda  26312400,0mln.s.)  Davlat 
maqsadli  jamg’armalari  xarajatlari  (Pensiya  jamg’armasi,  Yo’l  jamg’armasi,  Ish  bilan 
ta’minlashga ko’maklashuvchi jamg’arma, Davlat mulk qo’mitasining maxsus hisobraqami) bu 
yillar davomida 7725383,1mln.so’mdan 13571900,0mln.so’mga ortgan. Ya’ni 29,4%dan 32,6% 
ga o’sgan. 
 
Davlat  maqsadli  jamg’armalari  xarajatlari  tarkibida  budjetdan  tashqari  Pensiya 
jamg’armasi  va  Tiklanish  va  taraqqiyot  jamg’armasi  faoliyati  bilan  biz  keyingi  paragrifda 
batafsil to’xtalamiz. 
Ta’lim va sog’likni saqlash muassasalarini mukammal ta’mirlash va jixozlash jamgarmasi 2014 
yildan  boshlab  umumta’lim  maktablari,  kasb-hunar  kollejlari,  akademik  litseylar  va  tibbiyot 
muassasalarini  rekonstruktsiya  qilish,  mukammal  ta’mirlash  va  jihozlash  jamg’armasiga 
aylantirildi. Bu jamg’armaning xarajati 2012 yilda796 500,0mln.so’mga teng bo’lgan va barcha 
xarajatni 7,6%ini tashkil etgan. 2013 yilda esa 918600,0mln.so’mga teng bo’ldi. 
Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash jamg’armasi xarajatlari 2011 yildan 
2013 yil oralig’ida oshib borgan va 184500 mln.so’mdan 227500,0 mln.so’mgacha ko’tarilgan. 
Jami  Davlat  budjeti  xarajatlari  2011  yilda  26269315,4mln.so’mni  tashkil  etgan  bo’lsa, 
2012 yilda bu miqdor 33778300,0 mln.so’mga teng bo’ldi. 
Davlat budjeti xarajatlari jami 2013 yilda 41656900 mln.so’mdan oshib ketdi. 
Ma’lumki,  iqtisodiyot  rivojlanishining  turli  bosqichlarida  budjet  davlat  siyosatini  amalga 
oshirish quroli, mo’ljallangan dasturlar va tadbirlarni amalga oshirish uchun pul mablag’larining 
asosiy  manbasi  hisoblanadi.  Oxir  oqibatda  ayni  u  davlat  hokimiyatining  kundalik  masalalarini 
ham,  rivojlanish  istiqbollarini  ham  hal  etishdagi  salohiyatni  belgilaydi.  Iqtisodiyotning 
erkinlashuvi va bozor islohotlarining chuqurlashuvi borayotgan hozirgi bosqichda kuchli ijtimoiy 
siyosat to’laligicha ustuvor bo’lib bormoqda. 
Iqtisodiyot  rivojlanishining  turli  bosqichlarida  budjet  davlat  siyosatini  amalga  oshirish  
quroli, mo’ljallangan dasturlar va tadbirlarni amalga oshirish uchun pul  mablag’larining asosiy 
manbasi  hisoblanadi.  Oxir  oqibatda  ayni  u  davlat  hokimiyatining  kundalik  masalalarini  ham, 
rivojlanish istiqbollarini ham hal etishdagi salohiyatni belgilaydi. Iqtisodiyotning erkinlashuvi va 
bozor  islohotlarining  chuqurlashuvi  borayotgan  hozirgi  bosqichda  kuchli  ijtimoiy  siyosat 
to’laligicha ustuvor bo’lib bormoqda. 
Darhaqiqat,  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti    ta’kidlaganidek,  aholining  ijtimoiy 
himoyasini ta’minlash islohotlarning barcha bosqichida asosiy yo’nalish bo’lib xizmat qiladi. Bu 

---

islohotlarga  asos  qilib  olingan  besh  tamoyildan  biridir.  Biz  bundan  keyin  ham  shu  tamoyilga 
tayangan holda, ish olib  borishimiz kerak bo’ladi. Shuning uchun iqtisodiy va ijtimoiy fondlar 
har qanday ijtimoiy himoya mexanizmining ajralmas qismi  bo’ladi. 
Aholini  ijtimoiy  himoyalashning  amaldagi  mexanizmini  tanqidiy  baholash  va 
mustahkamlash,  uning  aniq  toifadagi  kishilarga  qaratilishini  kuchaytirish  lozim  bo’ladi, 
qolaversa, bu ishlarga davlatga qarashli jamg’armalarni mablag’larini keng jalb etish lozim. 
Aholining  muhtoj  qatlamlarini  himoyalash  maqsadida  daromadlarni  aniq  tartibda  qayta 
taqsimlash  zaruriyati  kelib  chiqadi.  Bunday  qayta  taqsimlashning  moliyaviy  vositasi  maqsadli 
fondlar orqali amalga oshiriladi. Davlatning maqsadli fondlari ham har qanday pul mablag’lari 
fondi singari so’zsiz moliyaviy munosabatlar tizimiga kiradi va muayyan moliyaviy mazmunga 
ega bo’ladi. 
O’zbekistonda  BMT  Taraqqiyot  dasturi  tomonidan  tashkil  etilgan  Iqtisodiy  Tadqiqotlar 
Markazi  ijtimoiy fondlarni  ijtimoiy  yoki  xususiy  tashkilotlar, shujumladan, mahalliy boshqaruv 
organlari  yoki  nodavlat tashkilotlar bilan birgalikda aholining kambag’al  va moddiy  yordamga 
muhtoj  guruhlarini  qo’llab  –  quvvatlash  bo’yicha  loyihalar  uchun  ajratilgan  mablag’larni 
oldindan belgilangan mezonlarga muvofiq taqsimlaydigan vositachilar deb ta’riflaydi.  
Chunki  o’tish  davri  ijtimoiy  siyosatining  kuchi  va  ahamiyati  insonga,  uni  himoyalashga 
qaratilmog’I  lozim.  Bunday  siyosatning  mohiyati  shundaki,  davlat  butun  jamiyatni  aniq  ishlab 
chiqilgan,  yangi  bozor  munosabatlariga  o’tishni  yumshatadigan  ijtimoiy  himoya  tizimi  bilan 
qamrab olishga harakat qiladi. 
Aholini  ijtimoiy  himoyalashning  samarali  tizimi  bunday  himoyaga  bevosita  muhtoj 
fuqarolar  toifasigagina  emas,  balki  iqtisodiyotni  eng  yuqori  darajada  rivojlantirish,  jamiyatning 
mehnatga  yaroqli har bir a’zosining mehnatini rag’batlantirish, u ishlab pul topishni istaydigan 
va topa oladigan sharoit yaratishga ham mo’ljallangan. 
Ya’ni  «barcha  islohotlarning-iqtisodiy,  demokratik,  siyosiy  islohotlarning  asl  maqsadi-
insonga  munosib  turmush  va  faoliyat  sharoitlarini  vujudga  keltirishdan  iboratdir»
22
.  Mazkur 
vazifalarning ijobiy   hal etilishi  aynan davlat maqsadli jamg’armalari rivojiga va taraqqiyotiga 
bog’liqdir.  Shu  bilan  birga  iqtisodiy  erkinlashtirish  va  islohotlarning  chuqurlashuvi  shart-
sharoitida  ijtimoiy  siyosat  odamlarda  totalitar  tuzum  tomonidan  shakllantirilgan  boqimandalik 
kayfiyatini  yengishga,  ularda  bozor  sharoitida  zurur  bo’ladigan  tadbirkorlik  imkoniyatlarini 
ko’rsatishga qaratilishi kerak. 
O’zbekiston  Respublikasining  aholini  ijtimoy  himoya  qilish  sohasidagi  davlat  siyosatiga 
ko’ra aholining mehnatga qobiliyatsiz tabaqalarini, aniq sabablarga ko’ra mehnat faoliyati yurita 
olmaydigan belgilangan miqdordan kam daromad oladigan fuqarolarni qo’llab-quvvatlashga oid 
chora-tadbirlarning yaxlit tizimini yaratildi, bu esa eng muhim ehtiyojlarni ta’minlashda ijtimoiy 
yordam yo’nalishlari bilan bog’liq bo’ladi. 
O’zbekiston Respublikasida davlatning maqsadli jamg’armalarini shakllantirishda ularning 
tashkil  qilinishi  bo’yicha  jahon  tajribasi  o’rganildi,  mamlakatdagi  mavjud  ijtimoiy-iqtisodiy 
munosabatlar  e’tiborga  olindi.  Albatta,  bunday  uyg’unlashtirishga  erishish  natijasida  ijtimoiy 
siyosatning  samaradorligi  va  ta’sirchanligi  oshdi.  Ushbu  fondlarning  ba’zilari  boshqa 
mamlakatlardagiga  o’xshash  bo’lsa,  boshqalari  esa  o’xshashi  yo’q,  ya’ni  alohida  bo’lib,  bozor 
munosabatlariga o’tishning o’ziga xos milliy yo’limiz borligini tasdiqlab turibdi. 
Aholini  ijtimoiy  himoyalash  muammolari  qanchalik  keng  qamrab  olinganligi  va  ilmiy 
jihatdan  chuqur  o’rganganligiga  qaramay,  bozor  iqtisodiyotiga  o’tish  sharoitida  bu  masalaning 
dolzarbligi  saqlanib  qolaveradi.  Iqtisodiyot  taraqqiy  etgan  sari  mazkur  fondlarning  ahamiyati 
ham  ortib  boradi.  Bu  esa  Davlatning  maqsadli  jamg’armalarning  mohiyati  va  vazifasini  ilmiy 
tarzda  tushunishni,  tahlil  etishni,  ularning  faoliyatini  jahon  tajribasini  hisobga  olgan  holda 
takomillashtirishni talab etadi. 
Global  jahon  iqtisodiyotidagi  jiddiy  muammolar  hamda  ularning  dunyodagi  ko‘plab 
mamlakatlar  qatorida  bizning  mamlakatimiz  iqtisodiyotiga  ham  ko‘rsatayotgan  salbiy  ta’siriga 
                                                           
22
Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida. T.: O’zbekiston, 1995. -119 b. 
 

---

qaramasdan, 2013 yilda yuqori va barqaror o‘sish sur’atlarini saqlab, makroiqtisodiy barqarorlik 
va mutanosiblikni ta’minlaganimiz o‘ziga xos ijobiy ko‘rsatkich bo‘ldi (3-rasm).